Erken Rehabilitasyonda Fizyoterapistlerin Görev ve Rolleri

Sinir ve kas iskelet sistemi yaralanmalarında değerlendirme ve ilk yardım
Bantlama ve immobilizasyon braceleri / splintlemeleri yapma ve uygulama
Ortez desteği sağlama, deri/ yara bakımı ve sekonder yaralanmaların önlenmesi
Yanık tedavisi
Ortopedik triaj
Omurga mobilizasyon tekniklerini uygulama
Vücut fonksiyonlarını restore etme
Ağrı tedavisi
Tedavi ekipmanları ve ergonomi bilgilerini hayata geçirme
Stres yönetimi ve değişen koşullara adaptasyonu sağlama
Enfeksiyon kontrol prensiplerini uygulama
Evrensel önlemleri ve aseptik teknikleri uygulama

AFETLERDE REHABİLİTASYONUN ROLÜNE İLİŞKİN BİLGİLER, FİZYOTERAPİSTLERİN DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSULAR ERKEN REHABİLİTASYONUN SAĞLANMASINDAKİ TEMEL ZORLUKLAR


1.Kırıklarda Rehabilitasyon

Fraktürler, afet durumlarında görülen yaralanmaların en yaygın olanlarından biridir afet durumlarında görülen hastaların yarısı en az bir fraktüre sahip olabilir. Unutmayın ki, acil bir durumda sağlık hizmetleri ve hasta yatakları için talep sıçraması nedeniyle, hayatı tehlikeye sokmayan fraktürleri bulunan hastalar çok hızlı olarak taburcu edilir ve tedavi için beklemeleri gerekir. Hastalar, Plaster of Paris (POP), termoplastik ortezlerin uygulanmasından hemen sonra veya ortopedik cerrahi sonrası kısa süre içinde taburcu edilebilir. Fraktürleri bulunan hastaları değerlendirmek için, hasta bakımı veya tıbbi ekiple sürekli temas kurmanız gerekir.

Afet durumlarında yara enfeksiyonlarının riski daha yüksektir, çünkü yaraları eğitimsiz kişiler tarafından veya temiz olmayan malzemelerle yönetilir ve depremler veya tayfunlar gibi acil durumlar nedeniyle çıkarım yavaş olduğu için, kirli su gibi enfeksiyon kaynaklarına uzun süreli maruz kalınır.

Rehabilitasyon Tedavisi
Her yaralanma farklıdır ve çatışma ve afet durumlarında birçok yaralanmış kompleks hastalar görebilirsiniz. İlk fonksiyonel hareketler ve yataktan kalkmak için gerekli olan eklemler ve kaslar üzerinde odaklanmak en iyisidir. Hastanın yapması gereken en önemli hareket hangisidir, bunu dikkate alın.
Rehabilitasyon tedavisi başlamadan önce ağrının kontrol edilmesi gerekir. Potansiyel komplikasyonlar ve kırmızı bayraklar hakkında dikkatli olun, bunlar hasta harekete başlamadan klinik olarak ortaya çıkmayabilir.

Ödem yönetimi
Acil durum ödemini minimize etmek için Koruma, Dinlenme, Buz, Basınç ve Yükseltme (PRICE) prensipleri iyi bir yoldur, mümkünse elastikli bir bandaj kullanın. Üst ekstremite kırıkları için koltuklar PRICE ve hafif egzersizler ile alternatif olmalıdır. Ödem yönetimi el ve wrist kırıklarında önemlidir. Ödem minimize edilmezse sertleşme, azalan ROM, artan ağrı ve uzun süreli deformite / bozukluk sonucu olabilir. Yüksek pozisyon ve düzenli mobilizasyon (kırık iyileşmesinin bozulmaması) esastır ve hastaya öğretilebilir.

ROM ve direnç egzersizleri
Hastanın gücünü korumak ve artırmak, sertleşmeyi önlemek ve basınç ülseri riskini azaltmak için yaralanmamış ekstremiteler için aktif ROM ve / veya direnç egzersizleri Örneğin, bir hasta bilek kırığı için dirsek altı alçıyla immobilize edilmişse, omuz, dirsek ve parmaklar için egzersizler sağlamalısınız. Genel olarak, hareketsiz bir eklem üzerinde ve altındaki eklemler için aktif veya pasif ROM teşvik edilmelidir. Hasta, izometrikten yerçekimine karşı dirençli egzersizlere geçerek güçlerini aşamalı olarak geliştirmelidir. Ancak akut aşamalarda, ağırlık taşıma kontrendike olabilir ve sadece izometrik egzersizlere izin verilebilir; her zaman tıbbi ekiple onaylayın.

Yatakta Hareket Edebilme
İlk öncelik, hastanın yatakta güvenli bir şekilde tam olarak doğrularak oturabilmesidir. Bu işlemi kolaylaştırmak için, bakıcıların elle yönlendirme tekniklerini öğrenmeleri gerekmektedir. Bu, baskı yaralarının riskini azaltacak, postür hipotansiyonunu ve solunum fonksiyonunu iyileştirecektir, özellikle traction ve yatak istirahatı gerektiren hastalar için. Hasta, mümkün olduğunca, yardım etmeye teşvik edilmelidir. Mevcut araçlar, yatak sonunda bağlanan bir ip gibi, hastanın yardım etmesini ve yatakta hareket edebilme bağımsızlığını teşvik etmek için kullanılabilir.

FRAKTÜRLERİN ERKEN REHABİLİTASYONU HAKKINDA DAHA FAZLA BİLGİ İÇİN BURAYA TIKLAYABİLİRSİNİZ

2.Periferal Sinir Yaralanmalarında Rehabilitasyon

Periferik sinir yaralanmaları (PSY), afet veya çatışma durumlarında çok yaygın bir durumdur ve uzun vadeli sorunların önde gelen nedenlerinden biridir. Bununla birlikte, çatışmalarda ve afetlerde, uzuv veya hayat kurtarmak için çalışmaya öncelik verdikleri için tıbbi veya cerrahi ekip tarafından PSY'ler gözden kaçabilir. Bu nedenle, rehabilitasyon uzmanları bir PSY'yi ilk fark eden kişiler olabilir. Karmaşık çoklu travması olan hastalar genellikle yaralanmalarının bir parçası olarak PSY ile başvururlar. Sinirler çeşitli şekillerde ve farklı şiddet seviyelerinde yaralanabilir. Çatışma ve afet ortamlarında, bir kişi moloz altında kaldığında, bıçak yarası veya parçalanan molozla yaralandığında veya bir patlama nedeniyle hasar gördüğünde sinirler zarar görebilir. Afetlerde, hastalar nadiren yalnızca bir PSY ile başvururlar, sıklıkla çoklu yaralanmalar ,kırıklarla birlikte, vardır. Kemik veya damar yaralanmaları, PSY tedavi edilmeden önce tedavi edilmeli ve stabilize edilmelidir. Afet ortamlarında spesifik sinir onarımı cerrahisi kullanılamayabilir, ancak erken rehabilitasyon yönetimi ve hastaya tavsiyeler komplikasyonları en aza indirebilir ve bağımsız işlevlerini en üst düzeye çıkarabilir.

Afetlerde sıklıkla karşılaşılan periferik sinir yaralanma nedenleri:
Sıkışma
Kesik
Gerilme

Bir kişi veya bir uzuv ezildiğinde, örneğin çökmüş bir binada enkaz altında kaldığında veya kompartman sendromunda
(Örneğin ezilmiş/şişmiş kol ile radyal sinirin sıkışması durumunda sinirde kompresyon yaralanması meydana gelebilir.)
Kişide ateşli silah yaralanması veya bıçak yarası nedeniyle sinirde bir laserasyon veya kesik (tamamen veya kısmen) meydana gelebilir.
Bir bina yıkıldıktan sonra bir kişi uzuv tarafından moloz veya dar bir alandan çekilirse, sinir sınırının ötesinde gerilebilir ve yaralanabilir. (Örneğin, zor bir doğum sırasında brakial pleksus yaralanmaları)

Birinci derece/nöropraksik yaralanmalar için, sinir iyi bir iyileşme potansiyeline sahiptir ve hareket ve duyunun restorasyonu ile tekrar normal şekilde hareket eder. İkinci derece yaralanmalarda iyileşme mümkün olabilir, ancak daha yavaş olabilir, çünkü hareket ve duyum normale dönebilmek için hasarlı sinir liflerinin onarılması ve yeni sinir liflerinin büyümesi gerekir. Üçüncü derece ve daha yüksek yaralanmalarda duyu ve motor fonksiyonların düzelmesi için ameliyat gerekir.

Nöropraksik yaralanmalar için (örneğin birinci derece), iyileşme, başlangıçtan itibaren altı hafta içinde veya kompresyon kaynağı ortadan kaldırıldığında gerçekleşir. Örneğin aşırı şişkinlik olan bir uzuvda, şişlik indikten ve sinir üzerindeki bu baskı ortadan kalktıktan sonra sinir tekrar normal fonksiyonuna dönebilir. İkinci derece veya daha yüksek gibi daha önemli yaralanmalar için, etkilenen sinir süreklilik içinde olduğunda, kabaca günde 0,5 mm ila 2 mm arasında yenilenir. Bu rejenerasyon, yaralanma bölgesinden meydana gelir ve distale doğru hareket eder. Hangi düzeyde yaralanma olursa olsun, kabaca en fazla iki yıl devam edecektir. Bu, hastayı ne sıklıkta yeniden değerlendirmeniz gerektiğini planlarken ve hastalara taburcu olduktan sonra ne bekleyeceklerini söylerken önemlidir.

PSY İkincil Komplikasyonları

Fonksiyon kaybı – PSY hastanın yıkanma, giyinme, yemek pişirme vb. gibi temel günlük aktiviteleri tamamlama yeteneğini azaltabilir. Splint gibi ekipman kullanımı veya dengeleme stratejileri yardımcı olabilir ancak  uzuvlar şişebilir ve çözülmesi uzun zaman alabilir, bu da potansiyel olarak daha fazla nöropraksi ve ağrıya yol açar. Uzuvun rahat, yüksek bir pozisyonda ve mümkün olduğunca düzenli pasif hareket açıklığında (ROM) ve/veya aktif ROM'da tutulması yardımcı olacaktır.

Kontraktür - Bir eklem etrafındaki kas dengesizliği nedeniyle, kontraktürler veya sabit kas kısalması günler içinde meydana gelebilir. Prefabrike veya özel termoplastik ortez kullanılarak uzvun nötr bir dinlenme pozisyonunda tutulması ve eklemlerin tam EHA'larından düzenli olarak hareket ettirilmesi yardımcı olacaktır .

Bası ülseri – PSY sonucu sınırlı duyuya sahip hastalar, koyu tende görülmesi daha zor olan basınç ülseri riski altındadır. Cildi kuru tutmak, düzenli pozisyon değişiklikleri ve düzenli cilt kontrolleri (gerekirse bir ayna kullanın) yardımcı olacaktır. Nöromalar, ağrı veya aşırı duyarlılığa neden olabilen, sinir iyileşmesinin potansiyel, sınırlayıcı bir komplikasyonudur; genellikle yaralanmadan en az altı hafta sonrasına kadar gelişmezler.

Ağrı ve aşırı duyarlılık – Rahatsız edici olabilir ve potansiyel olarak kompleks bölgesel ağrı sendromuna (CRPS) yol açabilir. Desensitizasyon eğitimine başlamak, bu komplikasyon riskini azaltmaya yardımcı olacaktır.

Yavaş iyileşen yaralar – PSY'ler derinin iyileşmesini yavaşlatır; etkilenen bölgedeki diğer yaralanmalara karşı ekstra özen gösterilmelidir.

Ruh sağlığı etkisi – Sinir hasarının ciddiyetine bağlı olarak, çok yavaş iyileşme veya kalıcı fonksiyon kaybı, hastanızın yaralanma sonrası hayata uyum sağlaması sırasında ruh sağlığını önemli ölçüde etkileyebilir. Varsa ve uygunsa, hastanızı yerel ruh sağlığı hizmetlerine sevk edin.

Diyabet - Bir sinirin iyileşmesini önemli ölçüde yavaşlatır. Yeniden değerlendirmeleri ve iyileşme zaman çizelgelerini planlarken bunu göz önünde bulundurun. Hafif bir uyarana aşırı ağrı reaksiyonu (allodini) – Rehabilitasyon sınırlayan bu komplikasyonu en aza indirmeye çalışmak için hastanın evde erişebileceği materyaller kullanılarak yeniden duyarlılaştırma eğitimi erken başlatılmalıdır.

Yanıklar/kırılgan cilt – Etkilenen bölgeyi tutma ve hareket ettirmede ve manuel teknikleri gerçekleştirmede zorluk yaratmanın yanı sıra enfeksiyon riskini artırır. Ellerinizi temiz tutun.

Sigara içmek – Kan akışını ve potansiyel sinir iyileşmesini önemli ölçüde azaltır.

Beslenme – Hasta, yeterli protein ile sağlıklı bir diyet ve hidrasyon sağlamaya çalışmalıdır.

DEĞERLENDİRME

Ani başlayan bir felaketin ardından PSY si olan bir hastanın değerlendirilmesi, standart bir rehabilitasyon değerlendirmesi ile aynı formatı takip etmelidir. Periferik sinire özgü değerlendirmenin bir kısmı, bir kasın veya derinin nöral olarak sağlam olup olmadığını, yani normal bir sinir beslemesine sahip olup olmadığını veya nöral olarak etkilenip etkilenmediğini, yani ona giden sinir beslemesinin hasar görüp görmediğini tespit etmektir. Muhtemel çoklu yaralanmalar nedeniyle, tam bir değerlendirmeyi tamamlamak zor olabilir.

Öznel Değerlendirme

1.      Tıbbi geçmiş tarihi sorgulanmalıdır.

2.      Ağrı : Tedaviyi daha konforlu ve anlamlı hale getirmek için ağrı düzeyi değerlendirmesi ve tedavisi esastır. Doğrudan sinir tarafından üretilen ağrı ilaçları arasında amitriptilin, gabapentin ve pregabalin bulunur. Bu ilaçların ağrı kesici bir etkiye sahip olmasının zaman alabileceğini bilmelisiniz. Hastanın ağrısını on üzerinden derecelendirdiği bir Görsel Analog Skala kullanmak kolay ve tekrarlanabilir, ancak çok sayıda karmaşık yaralanması olan bir hastada yalnızca sinir yaralanmasına bağlı ağrıyı izole etmek zor olabilir.

PSY ye özgü hastada sorgulanacak durumlar arasında

GYA: Örneğin giyinme, yıkanma, çalışma ve bakmakla yükümlü oldukları kişilere bakma gibi işlevlerinin nasıl etkilendiğini sorun. El hakimiyeti, el ve kol yaralanmalarında önemlidir ve herhangi bir üst ekstremite yaralanmasının etkisini etkileyecektir.
Uyku: Hastaya uykularının ağrıdan etkilenip etkilenmediğini veya geceleri rahat bir pozisyona girme yeteneklerini sorun. Uyku etkilenirse, rahat bir uyku pozisyonu bulmak erken tedavi hedefi olmalıdır.
Duyu: Karıncalanma, uyuşukluk ve azalmış his/duygu olup olmadığını sorun


Objektif değerlendirme

Objektif değerlendirmenin birincil amacı, hangi yapıların nöral olarak etkilendiğini ve hangilerinin nöral olarak sağlam olduğunu belirlemek ve ikincil sorunları belirlemektir.

Duyusal test: Duyusal bilgi, sinirin dış ve dolayısıyla en savunmasız çevresi üzerinde taşındığından, genellikle ilk yaralanan alandır. Birden fazla kırık ve eksternal fiksatörün varlığında olduğu gibi tam bir muayenenin zor olduğu bir ortamda, duyusal bir test sinir hasarı için hızlı bir kontrol işlevi görebilir.

Motor testi: Periferik sinir yaralanmaları genellikle şiddetli kas zayıflığına ve sonuç olarak yaralanmadan 72 saat sonra başlayabilen atrofiye yol açar. Nöromüsküler kavşak, sinir yaralanmasından sonra önemli değişikliklere uğrar ve uygun sinir rejenerasyonundan sonra bile fonksiyonel iyileşme için en kritik noktadır. Manuel kas testi muayenesinin yanı sıra, üst ve alt ekstremite periferik sinir yaralanmalarında kas zayıflığını tespit edebilen motor sinir fonksiyon testleri vardır. Gücü kaydetmek için Oxford Kas Derecelendirme Ölçeğini kullanın. Motor sinir iletmiyorsa, kas düzgün bir şekilde harekete geçmeyecek ve aktif hareketi, kas tonusunu ve uzvun duruşunu etkileyecektir. Etkilenen bölgenin üstündeki ve altındaki eklemlerdeki ve ayrıca etkilenen eklemdeki ROM'u kontrol edin.

Etkilenen bölge için dış giysi giymek, saç taramak, ayakta durmak, yatağa girip çıkmak gibi en az bir işlevsel hareket seçin. Alt ekstremite sinir yaralanmaları için süreli yürüme testi veya Berg denge testi hem hızlı hem de güvenilirdir. Yürüyüşü telefonunuzda veya hastanın telefonunda videoya çekmek, gözden geçirmek ve daha sonraki bir tarihte tekrar başvurmak için çok yararlı olabilir. Aktif hareketin olmadığı veya azaldığı bir alanda pasif hareketi de değerlendirin.

Hareket mevcut ancak zayıfsa, yorgunluğu değerlendirmek için bir hareketi on defaya kadar tekrarlayın.

Nöral hareketlilik, yani periferik sinirin dokular içinde ne kadar hareket ettiği, sinirin izlediği yol ve hangi uzuv hareketinin onu gergin duruma sokacağı dikkate alınarak değerlendirilebilir. Önemli olan, bir uzuv hareketi sırasında sinirin ileri geri kayması ve ağrıya ya da kısıtlı iyileşmeye neden olabilecek herhangi bir yapışma ya da gerilim noktası olmamasıdır. Bu yapışma noktaları genellikle bir eklemde veya sinir yumuşak dokudan geçtiğinde olur. Siniri aşırı germekten veya germekten kaçınmaya dikkat edin.

Periferik nabızlar, şüpheli bir PSY için değerli bir klinik araç olarak kullanılabilir.

SEMPTOMLAR 

Kırmızı, sıcak şişmiş uzuv, hasta pasif hareketle kötüleşen şiddetli ağrı
Kompartman sendromu
Nabız eksikliği ile kırmızı, sıcak, şişmiş uzuv. 
Derin ven trombozu veya pulmoner emboli
Fraktür
İki taraflı ellerde/ayaklarda güçsüzlük,iğnelenme ve uyuşma 
Baş ağrısı ve başın etrafında uyuşma, ciddi şekilde azaltılmış boyun ROM'u. 
Baş duruşunu koruyamama. 



Fasiyal sinir hasarı

Fasiyal sinir, yüz kaslarını besleyerek yüz ifadesi ve hareketini sağlar, baş veya boyun yaralanması fasiyal sinire zarar verebilir. Fasiyal sinirin hasar gördüğünden şüpheleniyorsanız, hastaya şunları sorarak yüz hareketlerini değerlendirerek işlevi test edebilirsiniz:

1.      Kaşları kaldırın - hasar görmüşse alın kalkmaz/kırışmaz
2.      Gözleri kapatın – zarar görmüşse göz kapanmaz veya kısmen kapanır
3.      Gülümseme – hasar görmüşse etkilenen yanak kalkmayacaktır
4.      Alt dudağı öne doğru itin – etkilenen taraf hareket etmeyecektir.

Fasiyal sinir hasarı olan hasta yeme, içme, konuşma, gözlerini kapatıp uyuma ve yüz ifadesini göstermede zorluk çekecektir.

Erken aşamalardaki tedavi şunları içermelidir:

1. Göz bakımı – hastaya gözünü bantlamayı ve korumak ve önlemek için göz jeli kullanmayı öğretin.
2.Gerekli kas fonksiyonuna yardımcı olmak için, içmek ve yemek yemek için yanağı destekleyin,
3.Dengesizliği azaltmak için etkilenmeyen tarafta aşırı aktiviteden kaçının
4. İyileşme gerçekleştikçe, kas gücünü ve ROM'u korumak için normal hareketi teşvik etmek için hafif dereceli yüz egzersizleri yaptırın.

PSY'de Rehabilitasyon 

Rehabilitasyon tedavisinin PSY'lerde iki ana amacı vardır: mümkün olduğu kadar bağımsızlığı yeniden sağlamak ve hastaları ve bakıcılarını gerçekçi beklentiler ve yönetim stratejileri konusunda eğitmek. Rehabilitasyon süreci, ROM egzersizleri gibi temel faaliyetlerle başlamalı ve ardından, örneğin bir splint uygulamak, desensitizasyon eğitimi gibi ilerlemelidir. Çatışma ve afetlerde uzun süreli rehabilitasyon mümkün olmayabileceğinden, etkili PSY rehabilitasyonunun önemli bir ilkesi, hastayı taburcu olduktan sonra rehabilitasyonunu bağımsız olarak sürdürmesi için bilgi ve egzersizlerle desteklemektir.

·       Kontraktür riskini azaltmak için uygun analjezi ile aktif ve pasif hareketlerle etkilenen bölgeyi sık sık (günde 4-6 kez) mobilize edin. Yaralanma ile ilgili kontrendikasyonlar varsa bundan kaçının.
·       Dinlenmek ve uyumak için rahat bir pozisyonlama yapın.
·       Nöral mobilizasyon – sinirler hareketli dokulardır ancak paresteziye (karıncalanma hissi) neden olacak kadar gerilmemelidir. Uzuvları harekete geçirirken, yumuşak bir hareketle siniri kaydırmayı düşünün.
·       Ağırlık taşıma - kırıklar stabil, sabit veya hareketsiz hale geldiğinde, motor kontrolü ve nöral yolları uyarmak için hem kol hem de bacak için mümkün olan en kısa sürede ağırlık taşımaya başlanmalıdır. Etkili olması ve taburcu olduktan sonra da devam edebilmesi için hastalar tedaviyi günde birkaç kez tekrarlamalıdır ancak afetlerde rehabilitasyonun akut fazında kullanılması önerilmez.
·       Bir periferik sinir yaralanmasını tedavi etmek için splint kullanmak önemlidir, ancak genellikle zordur. Periferik sinirlerdeki tüm yaralanmalar, olası motor kayba ve bunu izleyen kas dengesizliğine yol açarak, çevreleyen dokular kasıldıkça daha fazla fonksiyon kaybı potansiyeli yaratır. Splintlemenin amaçları arasında yaralı dokuların korunması, iyileşme ortamının iyileştirilmesi, kontraktür oluşumunun önlenmesi veya en aza indirilmesi, kayıp motor fonksiyonun telafisi ve fonksiyonel günlük aktivitelerin kolaylaştırılması ve arttırılması yer alır.
·       Akut onarım ve koruma evresi için splintler basit olmalıdır. Akut fazda, ciddi bir sinir yaralanması aşağıdakiler gibi kolayca bulunabilen malzemelerle immobilize edilmelidir:

1.      Radyal sinir felci için bileğin düşmesini önlemek için iyi doldurulmuş Paris Alçısı (POP) levhası
2.      Subluksasyonu önlemek için brakiyal pleksus yaralanması durumunda kol askısı
3.      Ulnar sinir lezyonlarında parmakların tırmalanmasını önlemek için küçük bir doğaçlama alüminyum parmak ateli
4.      Median sinir lezyonlarında gece boyunca başparmağı apozisyonda tutmak için yapışkan bant Siyatik ve lateral peroneal sinir lezyonlarında ayağı dik açıda tutmak için gece atelleri.


Splint Bakımı

Kontrol: Bir splinti çıkarırken herhangi bir kırmızı bayrak olup olmadığını kontrol edin. İşaretler yarım saat içinde kaybolursa bu iyidir, ancak devam ederse atelin ayarlanması gerekir. Splinti çıkardıktan sonra eller sertse, her bir eklemi birkaç dakika egzersiz yapın. Elinizi ılık suda çalıştırmak da yardımcı olabilir.
Yıkama: Atel ısıya duyarlı malzemelerden yapılmışsa, şeklini değiştireceği için sıcak suya koymayın veya radyatör veya güneşli pencere pervazları gibi ısı kaynaklarının yakınında bırakmayın. Splinti soğuk veya ılık su ve bulaşık deterjanı veya yumuşak sabun kullanarak temizlemek önemlidir.
Ayarlama: Kendiniz yapmadığınız bir splint ile ilgili herhangi bir sorun varsa, onu değiştirmeye veya ayarlamaya çalışmayın. Splinti veren terapist veya merkezle iletişime geçin. Çocuklar ve ergenler için ortezin onların büyümesine göre ayarlanması ve hastaların üç ayda bir takip edilmesi gerekir.

Bir hasta atel veya ortez aldığında, ona bir kullanım programı (yani, ne zaman ve ne kadar süreyle giyeceği) konusunda tavsiyede bulunmalısınız. Bu, sinir lezyonunun ciddiyeti ve özellikle kas aktivitesi ile ilgilidir. Splintin amacı işlevi desteklemek olsa da, terapistlerin sıklıkla splintlemenin etkilenen kısmın aktif hareketini teşvik etmediğinin farkında olmaları gerekir.

 

Rehabilitasyon Tedavisi Sonuçları

·       PSY sonrası iyileşmeyi tahmin etmek zor olabilir. Özellikle ilk 7-10 günde, sinirdeki hasarın tam seviyesini bilmek zor olabilir, bu da iyileşme veya iyileşmeme zaman çizelgelerini kesin olarak vermeyi imkansız hale getirir. Sınıflandırma bölümündeki tablo, ideal bir durumda sinir iyileşme olasılığı hakkında temel rehberlik sağlar.
·       Potansiyel sinir iyileşmesini sınırlayabilen veya yavaşlatabilen faktörler, özellikle diyabet, vasküler durumlar, ileri yaş, azalmış bağışıklık ve zayıf beslenme veya sigara gibi doku iyileşmesini etkileyecek diğer sağlık faktörlerine genellikle çok benzer.
·       Bu faktörlere ek olarak, bir PSY sonrası iyileşme, gecikmiş tedavi, hastanın yaralanmayı yeterince anlamaması ve devam eden bir rehabilitasyon planına zayıf uyum veya erişimden de etkilenecektir. Maksimum iyileşme için mümkün olan en iyi şansı sağlamak için, bir PSY nın erken tanımlanması (ilk 7-10 gün) ve mümkünse, yaralanmanın erken tanımlanmasını, erken hasta eğitimini ve ilerleme veya komplikasyonların takip edilmesini sağlamaktır.


3.Amputasyon ve Rehabilitasyonu


Genel olarak çatışma ve afet durumlarında alt ekstremite amputasyonları daha sık gözlenen bir durumdur . Alt ekstremite amputasyonları içerisinde , transtibial amputasyon en sık uygulanan prosedürdür, bunu transfemoral amputasyon izlemektedir. Üst ekstremite amputasyonu içinde en yaygın olarak transradial amputasyon yapılır bunu da transhumeral amputasyon izlemektedir. Genellikle  ampütasyon seviyesi mümkün olan en düşük canlı doku seviyesinde olmalıdır. Alt ekstremite amputasyonlarında protezle birlikte devam edilen yaşam şeklinde eklem ve kaslar için daha büyük bir enerji harcaması ve oksijen tüketimi olacaktır. Hastanın yürüyüşü için daha uzun güdük faydalı olsa da iyileşmeden ödün verme pahasınına uzunluk tercih edilmemelidir.

Bazı zamanlarda çatışma ve afetlerde giyotin amputasyonu gözlenmektedir. Tüm dokuların aynı anda kesildiği bir yöntem olan giyotin amputasyon , sonunda daha yüksek bir seviyede gerçekleştirilen kapalı bir amputasyon gerektirir. Yara kapanması için daha fazla cerrahi revizyon gerektirdiği için pek önerilmemektedir. Giyotin amputasyonu gerektirebilecek istisnai durumlar arasında  prosedürün ekstraksiyon için gerekli olduğu durumlar vardır.  (yani, bir kişinin çökmüş yapıların altından çıkarılmasını sağlamak için)

Amputasyonu sürdüren hastalar için rehabilitasyon süreci dört aşamaya ayrılır:
Amputasyon öncesi faz
Erken rehabilitasyon aşaması
Protez rehabilitasyon aşaması
Rehabilitasyon sonrası aşama

Bir amputasyon sonrası hem hasta için hem terapist için zorlu bir süreçtir . Bu yüzden aşağıdaki yazılanlara dikkat edilmesi gerekmektedir :
Rehabilitasyon hizmetlerinin bireyin ihtiyaçlarına, çevresine ve tercihlerine uygun olmasını sağlamak için hastalar ve bakıcılar rehabilitasyon sürecinde eşit katılımcılar olmalıdır.
Ekip çalışması önemlidir . Ekip üyelerinin hedefleri paylaşım içerisinde olmalı ve birbiriyle örtüşmelidir.
Hasta için protez kararı doğru zamanda , mevcut bilgiler ışığında hastanın onayı ile verilmelidir.
Uzun vadede fonksiyonelliği sağlamak adına hastaya rehabilitasyon eğitimi verilmelidir. Güdük bakımına dikkat edilmesi uzun vadede kontraktür oluşmasını önlemek adına dikkat edilmesi gereken noktalardan birisidir.
Amputasyon bireyin hayatını büyük ölçüde değiştirmektedir . Fizyolojik değişimin yanı sıra duygusal ve psikolojik değişim de sıkıntıya neden olabilmektedir. Hastanın bu noktada doğru yönlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.

AMPUTASYON VE ERKEN REHABİLİTASYON HAKKINDA DETAYLI BİLGİ İÇİN BURAYA TIKLAYABİLİRSİNİZ.



4.Edinilmiş Beyin Yaralanmalarında Rehabilitasyon


Edinilmiş bir beyin hasarı (ABI), afet ortamlarında önde gelen ölüm ve sakatlık nedenidir. Beyin yaralanmaları, geçici, hafif bir yaralanmadan ciddi, ömür boyu sürecek bir bozulmaya kadar değişebilir. ABI'ler, travmatik veya travmatik olmayan beyin hasarı olarak alt bölümlere ayrılabilir. Örneğin, travmatik olmayan bir beyin hasarı, iskemik felçte olduğu gibi beyne kan gitmemesi veya menenjit gibi bulaşıcı bir hastalıktan kaynaklanabilir. Travmatik bir beyin hasarı, ateşli silah veya künt kuvvet yaralanması gibi dış kuvvetlerden kaynaklanır.

Afet ortamlarında rehabilitasyon uzmanlarının hem travmatik hem de travmatik olmayan farklı ABI türleri görmeleri muhtemeldir. Afetler hem doğrudan yaralanan kişiler aracılığıyla hem de uzun vadede bozulan sağlık sistemlerinin insanların düzenli ilaçlarına erişimini engellediği durumlarda ABI insidansını artırır. Örneğin, deprem nedeniyle yol hasarı, antihipertansif ilaçların dağıtımını engelleyerek felç oluşumunun artmasına neden olabilir. Afet ortamlarında görülen travmatik olmayan beyin hasarı nedenleri arasında sıtma, menenjit, kardiyovasküler veya orak hücre hastalığına bağlı inme, beyinde baskıya neden olan tümör yer alır.

Afetlerde çalışan tüm rehabilitasyon uzmanları, hafif beyin hasarı veya beyin hasarı olduğundan şüphelenilen hastalara, kötüleşme belirtilerinin nasıl fark edileceği de dahil olmak üzere, bakım sonrası bilgiler verebilmelidir. Bir ABI'nin rehabilitasyonu, ilişkili kafatası kırıkları, açık yaralar ve iç yaralanmalar gibi çoklu travmanın varlığıyla sıklıkla karmaşık hale gelir. Bu bölümde gösterilen değerlendirme ve tedavi ilkeleri tüm ABI vakalarına uygulanabilir.

Çatışmalarda ve afetlerde en çok üç temel sorunun cevabını bulmaya odaklanmak önemlidir:

ABI travmatik mi yoksa travmatik değil mi?
ABI açık mı kapalı mı?
ABI birincil mi yoksa ikincil mi?

Bir ABI'nın Şiddeti: Bir beyin hasarının ciddiyetini sınıflandırmak için birçok sistem mevcuttur. 'Uyarı, Sözlü, Yanıt Vermeyen Ağrı' (AVPU) aracı, Glasgow Koma Skalası'nın (GCS) basitleştirilmiş halidir ve çatışma veya afet ortamında hızlı ve doğru bir şekilde kullanılabilir.


REHABİLİTASYON

Rehabilitasyonun iki temel amacı vardır;

1. Hastada mümkün olduğu kadar bağımsızlığı yeniden sağlamak
2. Hastayı ve bakıcısını gerçekçi beklentiler ve yönetim konusunda eğitmek

Rehabilitasyon süreci, (gerektiğinde) duruş değiştirmek gibi temel aktivitelerden başlamalı ve ardından adım adım zorluk seviyesini arttıran (oturma, ayakta durma, denge kurma, yürüme) diğer aktivitelere odaklanmalıdır. Etkili nörolojik rehabilitasyonun önemli ilkeleri, düzenli olarak ve tekrar tekrar oturmak ve ayakta durmak gibi belirli fonksiyonel görevlerin uygulanmasını içerir.

ABI'nin doğası gereği hastanın dengesi zayıf olabilir ve düşme riski olabilir; bu nedenle, görev değerlendirmeleri sırasında hastaya yakın durmanız gerekir ve size yardımcı olması için ikinci bir kişiye ihtiyaç duyabilirsiniz. Fonksiyonel değerlendirmenize daha kolay, daha düşük seviyeli görevlerle başlayın.

Yatakta Pozisyon Verme Bası yaraları, kontraktürler ve solunum problemleri gibi komplikasyonları önlemek için hastanın pozisyonu sık sık (3-4 saatte bir) değiştirilmelidir. Oturma eğitimi, yatağın kenarına oturmakla başlayabilir. Vücutları veya başları için desteğe ve yakınlarda ikinci bir kişiye ihtiyaç duyabilirler. Yatağın yüksekliği hastanın ayaklarının yere değmesine engel oluyorsa, ayakların sarkması yerine desteklenmesini sağlamak için yere bir blok veya destek koyun. Tedavi, hastaya tek başına veya mümkün olduğunca az yardımla nasıl pozisyon değiştireceğini öğretmeyi de içermelidir. Bakım veren, hastaya en iyi nasıl yardım edileceğini öğrenmek için bu eğitime dahil edilmelidir.

Pasif hareketler, kontraktürlerin gelişmesini önlemeye ve varsa duyusal problemlere yardımcı olabilir. Kişinin bir miktar kas aktivitesi varsa, yardımlı hareket, aktif hareketin iyileşmesini uyarabilir ve yönlendirebilir. Yüksek kas tonusu ve hareket açıklığı kaybı varsa, alçı, atel ve pozisyon verme ile uzun süreli germeler yararlı olabilir. Mevcut kaynakların izin verdiği durumlarda, hastaya bir yürüme yardımcısı verebilirsiniz.

Hastalar üst uzuvlarda kol zayıflığı, şişlik ve kas gerginliği yaşayabilir. Hafif ila orta dereceli zayıflık durumlarında, etkilenen eli mümkün olduğunca kullanmaya teşvik edin. Hareket etmesini önlemek için etkilenmemiş el veya kol üzerinde bir askı kullanılabilir (kısıtlayıcı zorunlu hareket terapisi).

Yorgunluk, beyin sarsıntısı da dahil olmak üzere yalnızca hafif beyin hasarı olan hastalarda bile ABI'de önemli bir sorundur. Hasta yorgunluk bildirir veya gösterirse, uyku hijyeni (sınırlı gürültü ve rutin bir uyku ve uyanma zamanı olan karanlık, sessiz bir yatak odası) ile ilgili tavsiyeleri dahil edin. Rehabilitasyon seansları sırasında, hastanın aşırı uyarılmasını önlemek için gürültüyü ve kesintileri sınırlayın.

Mümkün olduğunda günlük yaşam aktivitelerinde etkilenen uzvun kullanımını teşvik edin veya uzuvları içeren aktiviteleri dahil edin. Gerekirse hareket sırasında etkilenen uzva yardım edin.

Hastanızı taburcu ettiğinizde veya rehabilitasyonunun erken aşamasını tamamladığınızda, aşağıda listelenen belirli hedeflere ulaşmış olmalısınız:

Hastalar (muhtemelen bakıcının yardımıyla) en üst düzeyde bağımsız hareketlerini yönetebilmelidir.
Hasta ve bakıcısı, sıklıkla tekrarlanan fonksiyonel egzersizlere odaklanarak evde devam edecekleri egzersiz rejimlerini bilmelidir.
Hasta tekerlekli sandalye gibi herhangi bir atel veya yardımcı araç kullanıyorsa, bunu güvenli bir şekilde kullanabilmeli ve ekipmanda veya kendi cildinde herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol edebilmelidir.
Hasta ve bakıcısı, hangi faaliyetlerden ve pozisyonlardan kaçınılması gerektiğini bilmelidir.


5.Spinal Kord Yaralanmalarında Rehabilitasyon

Afetlerin ardından hastaneler, SCI'li hastaların kabulünde akut bir artış bekleyebilir ve bu vakalar, olay sonrasında insanlar çıkarıldıkça, tespit edildikçe veya yeni yaralanmalar ortaya çıktıkça genellikle birkaç hafta boyunca artar. Uzman merkezlere geciken transferler, yüksek sağlık çalışanı-hasta oranları, yetersiz ekipman ve sarf malzemeleri ve yatak basınçlarına bağlı erken taburculuk nedeniyle, basınç ülserleri ve idrar yolu enfeksiyonları gibi komplikasyonlar sık görülür.

Omurilik yaralanması olan kişiler için rehabilitasyon ihtiyaçları ilk akut aşamanın çok ötesinde de devam edecektir, bu nedenle en başından yerel servislerle yakın, destekleyici işbirliği kurulmalıdır. Beklenen sonuçla ilgili temel bilgiler, hastayla uzun vadeli hedefleri başlatabilmeleri için iletişim kurabilmeleri açısından önemlidir. Ancak afetzedeler, kendi evlerine dönemezlerse veya uygun gelir kaynakları bulamazlarsa, SKY'li kişinin uzun vadeli hedeflerinin gerçekleşmesinin etkilenebileceği unutulmamalıdır.

SCI'ye özgü komplikasyonlar

-Otonomik disrefleksi
-Nörolojide değişiklik
-Nörojenik şok
-Kalıcı veya üretken öksürük
-Basınç yaralanması
-Derin ven trombozu (DVT) ve/ veya pulmoner emboli (PE)
-Heterotopik kemikleşme (HO)
-Spastisite/ kontraktür

Hem başlangıçta hem de devam eden SCI'li hastalar için temel özel değerlendirme alanları şunlardır:

-Komplikasyonların tanımlanması
-Ağrı otonom fonksiyon
-Mesane ve bağırsak fonksiyonu
-Motor fonksiyon
-Duyusal işlev
-Günlük yaşam aktiviteleri (GYA)

Değerlendirme
Değerlendirme, bir SCI'li kişinin yönetiminde ilk adımdır. Travmatik SCI tanısı konan veya şüphelenilen tüm hastalar, hem omurilik tarafından iletilen nöral iletimin kesilmesiyle ilgili ciddi değişiklikler hem de ilgili komplikasyon riskinin yüksek olması nedeniyle kritik hasta olarak kabul edilmelidir. Erken rehabilitasyon aşamasında, multidisipliner bir ekip (MDT) değerlendirmesinin yapılması önerilir. Değerlendirmenin sonunda bir öncelikler ve hedefler listesi ve buna karşılık gelen bir tedavi planı oluşturabilmeniz ve mümkünse hastanız veya ailesi/hasta bakıcısı ile bazı hedefler belirleyebilmeniz gerekir.

Değerlendirmelerin asgari olarak, resmi olarak ASIA değerlendirmesi olarak bilinen ISNCSCI 2019 Revizyonunu (Uluslararası Omurilik Yaralanmasının Nörolojik Sınıflandırması için Uluslararası Standartlar), ASIA Bozulma Ölçeği (AIS) ve SCIM III'ü (Spinal Kord Bağımsızlığı) içermesi zorunludur.

REHABİLİTASYON

İlk tıbbi ve cerrahi tedavi Vertebral yaralanmalar konservatif veya cerrahi olarak tedavi edilir. Konservatif olarak yönetilirse, hastalar tipik olarak altı ila sekiz hafta boyunca yatakta hareketsiz hale getirilir. Cerrahi olarak yönetilirse, hastalar tipik olarak yaralanmadan hemen sonra mobilize edilir. Vertebral yaralanmaların yönetilme şeklinin, sağlanan rehabilitasyonun türü ve yoğunluğu üzerinde etkileri vardır. İmmobilize hastalar için, hastanın mümkün olduğu kadar fiziksel ve psikolojik olarak aktif olmasının sağlanması önemlidir. Sertliği ve ödemi önlemek ve kas gücünü korumak çok önemlidir, bu nedenle aktif rehabilitasyona odaklanılmalıdır.

Örneğin t12-l1 seviyesi sci yaralanması olan hastaya fizyoterapi program şöyle olabilir.

Bilateral alt ekstremiteler için pasif ROM egzersizleri, bilateral üst ekstremiteler için aktif ROM egzersizleri, üst sırt ve üst ekstremitelerin güçlendirilmesi, hareketlilik (oda ve tuvalet), yatakta bağımsız hareketlilik ve basınç azaltma teknikleri, yataktan tekerlekli sandalyeye bağımsız transferler dahil . Tekerlekli sandalye becerileri: temel ve ileri düzey, statik ve dinamik ortamlarda devam eden denge eğitimi, DVT ve önlenmesi eğitimi, hasta bakıcı ve hastaya ROM egzersizleri ve yatak başı pozisyonu eğitimi.

Bir SCI'den sonra, fonksiyonel bağımsızlığı en üst düzeye çıkarmak için motor görevlerin daha fazla öğrenilmesi gerekir ve bu nedenle rehabilitasyonun birincil hedeflerinden biridir. Örneğin, tamamlanmamış tetraplejisi olan bir kişi yeterli güce sahip olabilir ancak el becerisi yetersiz olabilir ve paraplejisi olan bir kişinin transfer becerilerini öğrenmesi gerekecektir. Alt görevler, bir görevin başarılı bir şekilde yerine getirilmesi için gerekli kritik adımlardır ve rehabilitasyon uzmanının, SCI'yi takiben görevleri yerine getirmenin yaygın yolları ile birlikte, beklenen optimal motor fonksiyon seviyelerini iyi bir şekilde anlaması zorunludur.

Solunum problemleri, SCI'nin yaygın bir komplikasyonudur. Felç veya kısmi felç, solunum kası zayıflığı artı azalmış pulmoner ve kaburga uyumu nedeniyle solunum fonksiyonu üzerinde belirgin bir etkiye sahiptir.

Tetrapleji, rezidüel hacim dışında tüm akciğer fonksiyonları üzerinde belirgin bir etkiye sahiptir; bu, tetraplejili kişilerin, solunum kasları ve sınırlı bir solunum paterniyle azalmış pulmoner ve kaburga uyumluluğu nedeniyle yaşamları boyunca solunum komplikasyonları riski altında oldukları anlamına gelir.

Hastalar yutma değerlendirmesi yapılmadan yemek yememelidir. Hastaya mümkünse yemek yerken veya içerken her zaman dik pozisyonda oturması ve her seferinde az miktarda alarak yavaş yemesi tavsiye edilmelidir.

SCI'li kişiler genellikle, mesanelerini boşaltmak için birkaç saatte bir birkaç dakika boyunca bir kateter yerleştirdikleri, aralıklı kendi kendine kateterizasyon adı verilen bir teknik kullanırlar. Alternatif olarak mesanelerini yönetmek için kalıcı (akut bakım aşamasında) veya suprapubik kateterler kullanırlar. Rehabilitasyon Profesyonelleri, bir SCI'li insanları tedavi ederken mesane yönetimi hakkında genel bir anlayışa ihtiyaç duyarlar. Mesane yönetimini sağlamak için denge, spastisite ve/veya el fonksiyonu ile ilgili yardım gerekebilir. Rehabilitasyon uzmanı, tamamlanmamış SKY'li bireylerde pelvik taban kasını güçlendirmenin öneminin farkında olmalıdır.

Telafi edici stratejiler, belirli faaliyetlerde bağımsızlığı mümkün kılar ve kişi, yaralanma öncesi performansı sağlamak için nörolojik iyileşme potansiyeline sahip değilse gerekli olabilir. Bu, aşağıdakilerin kullanımını içerebilir:

-Aktiviteleri etkinleştirmek için vücut parçalarını konumlandırmak veya stabilize etmek için statik splintler/ ortezler. Örneğin, belirli kavrama işlevini kolaylaştırmak için bilek atelleri
-Bir kalem veya çatal bıçağı tutmak için tasarlanmış bir atel gibi göreve özel kavrama sağlamak için fonksiyonel bölmeler
-Hareketlilik/fonksiyonel yardımcılar. Örneğin, tekerlekli sandalye veya yürüme yardımcıları
-Görev değişiklikleri
-Alternatif hareket modelleri


Seviyeler ve beklenen yetenekler
= C1-C3  baş ve boyunda sınırlı hareket
= C3-C4 Genellikle baş ve boyun kontrolü vardır.  C4'teki seviyesindeki bireyler omuzlarını silkebilir
= C5 Tipik olarak baş ve boyun kontrolüne sahiptir omuz silkebilir
=C6 baş, boyun, omuzlar, kollar ve bileklerde hareket var
=C7 C6ya benzer hareketi vardır,dirsekleri düzeltme yeteneği vardır.
=C8-T1 Üst ekstremite tam olarak fonksiyoneldir.tutulum paraplejiye neden olmaktadır.
=T1-T12 Üst ekstremite sağlam solunum kasları etkilenmiş
=L1-L5 Yardımcı cihazlarla yürüme sağlanabilir mesane kontrolü yoktur
=S1-S5 Yaralanma derecesine bağlı olarak istemli mesane, barsak ve cinsel fonksiyonların çeşitli derecelerde geri dönüşü vardır.

SCI'si tam olan (AIS derece A ve Kısmi Koruma Bölgesi olmayan) kişilerde belirgin iyileşme şansı çok düşüktür. Buna karşılık, tamamlanmamış SCI'si olanların bir miktar iyileşme şansı oldukça yüksektir. Rehabilitasyon profesyonellerinin, iyileşmenin çoğunun yaralanmadan sonraki ilk sekiz ay içinde gerçekleştiğinin ve doktorların yaralanmadan sonraki ilk birkaç hafta içinde doğru bir prognoz sağlamasının zor olduğunun farkında olmaları gerekir.

6.Yanık Rehabilitasyonu

Çoklu travma yaralanma senaryolarında yanıkların tedavisi için tedavi ilkeleri, ilgili güvenlik önlemleri göz önünde bulundurularak aynı kalır.Çatışma/patlama yaralanmalarında, örneğin bir kırığın üzerindeki yanık gibi daha fazla birleşik travma ve ayrıca yüksek yara kontaminasyonu riski beklenebilir. Yaralar başlangıçta debride edilmeli ve daha sonra enfeksiyonu önlemek için primer kapanmayı geciktirmek için koruyucu bir örtü ile açık bırakılmalıdır. Kolayca erişilebilen şarapnel çıkarılmalıdır; ancak şarapnel parçasının aranmasında geniş doku hasarı riski varsa, şarapnel parçası yerinde bırakılacaktır.Patlama yaralanmaları, ciddi yumuşak doku ve kemik yaralanmalarının yanı sıra, eşlik eden yanık yaraları ve bağırsaklar ve akciğerler gibi içi boş organlarda yaralanmalara neden olabilir. Bunlar dikkatli ve sürekli değerlendirme gerektirir. Napalm ve fosfor gibi kimyasal yanıklar muhtemelen daha ciddi yanıklaraneden olur ve bu nedenle derin yanıklarla aynı şekilde rehabilite edilir.

Bağlam ne olursa olsun, çatışma ve afetlerdeki yanık sunumları, endüstriyel veya evsel yanıklarda yaygın olarak görülenleri yansıtacaktır. Bunlar için yönetim yaklaşımı benzer olacaktır.
Büyük yanık yaralanmalarının çok akut bakımında, tıbbi yönetim şunları içerecektir: sıvı resüsitasyonu, hava yolu yönetimi, yara debridmanı ve ilgili olduğu durumlarda eskarotomi ve/veya fasyotomi gibi cerrahi prosedürleri içerebilir.
Yanık yaralanmaları için rehabilitasyon,yaralanmanın ilk gününden başlar,skar olgunlaşma dönemi boyunca ve genellikle yaralanmadan yıllar sonra, özellikle kontraktürlerin önlenmesi ile ilgili olarak ve büyümenin tamamlanmadığı çocuklarda önemlidir.
Yanık  yaralanmaları,  özellikle  termal  ve  elektrik  yanıkları  olmak  üzere,  derinlik  açısından  karışık  bir  model  sunumuna  sahip  olabilir  (dahili  yaralanma  –  giriş/çıkış  yaraları  hemen  görünmeyebilir/ belirgin  olmayabilir)

Komplikasyonlar

• Hipovolemik şok
  
• Yetersiz  sıvı  resüsitasyonu
  
• Enfeksiyon
  
• Kompartman  sendromu  (5P'ler:  solgunluk,  nabızsızlık,  ağrı,  parestezi,  felç)
  
• Yetersiz  ağrı  yönetimi:Yanık  yaralanmasının  şiddeti  aşağıdakilerden  herhangi  biri  ile  artabilir;
  
• Yetersiz  beslenme  durum  (anemi  dahil)
  

1.Değerlendirme:
Yanıktan etkilenen bir  vücut alanı,  yüzde  olarak ifade edilen toplam vücut yüzeyi  yanık  alanı  (TBSA)  ile ölçülür. TBSA  yüzdesi,  sıvı  gereksinimlerini  hesaplamak  için  kullanılır  ve  yanık  derinliği  ile  birlikte  hayatta kalma ve nihai  sonucun en  büyük belirleyicisidir.

Büyük  yanık:  yetişkinler  için  %30'un  üzerinde  TBSA;  Çocuklar  için  %20'nin  üzerinde  TBSA

Yaralar,  örneğin  enfeksiyon,  beslenme  eksikliği,  kötü  kullanım  nedeniyle  derinleşebilir  ve  dokuyu  granüle  etme  senaryosu  ve  gecikmiş  aşılama  ve  yara  iyileşmesi,  önemli  yara  izini  önleme  ve  kontraktürleri  önleyebilme  açısından  bir  felaket  reçetesi  olabilir.  Ayrıca  herhangi  bir  psikolojik  sıkıntı  belirtisinin  farkında  olun.

Yanıkların  ve  ROM'un  devam  eden  değerlendirmesi,  enfeksiyonu  kontrol  etmek  için  yapılan  değerlendirme  kadar  önemlidir.


2.Rehabilitasyon:


Rehabilitasyon  tedavisi  hemen  başlar  (hemodinamik  olarak  mümkün  olan  en  kısa  sürede)

• Solunum bakımı
  
• Ödem yönetimi
  
• Pozisyonlama
  
• Aşamalı Egzersiz
  
• Bakım ve Eğitim
  

a.)Solunum

Solunum yaralanması: Aşağıdakiler dahil olmak üzere, solunum yanıklarına işaret edebilecek belirti veya semptomlara dikkat edin:
Yanmış burun kılı
Ödem yönetimi
Solunum bakımı


Fizyoterapinin amaçları:

-Hava yolunun bakımı
- Aşırı bronşiyal sekresyonların çıkarılması
- Atelektazinin önlenmesi ve/veya tedavisi
- Torasik mobilitenin sürdürülmesi


Rehabilitasyon:

-Pozisyonlama
-Aktif solunum döngüsü
-Zorlu ekspiratuar teknik
-Vibrasyon/perküsyon
- Torakal ekspansiyon
-Ağrı yönetimi

b.)Ödem

Akut dönemde;
Pansumanlar sağlam olmalı ancak tüm eklemlerin maksimum aktif hareketine izin vermelidir.
Geceleri bile en az 45 derece dik oturtulmalıdır (güvenli bir şekilde uygunsa)
Aktif hareket yoluyla kas pompası hareketini teşvik etme
Uygun pozisyonlama: örneğin, dirsekler uzatılmış olarak elleri/elleri kalp seviyesinden yukarı kaldırın
(dirsek fleksiyonu, dirsek çevresinde ödem birikmesine neden olabilir ve bilek fleksiyonu, önemli el ödemlerinin gelişmesine neden olabilir)

c.)Pozisyonlama ve Splintleme:
Gelişen yara kısalan pozisyona uyum sağladığı için eklemler zamanla tam anlamıyla kontraktüre gidecektir.

Anti-deformite konumlandırma:

Omuzlar 90 dereceye kadar abduksiyona, yatay olarak 20 dereceye kadar adduksiyona, ekstansiyonda.
Skapula ;retraksiyon ve depresyon
Kollar nötr
Önkol supinasyonda
Dirsekler ekstansiyonda
MP'li bilek;30-40 derece extansionda
Kalçalar tam extansionda hafif abduksiyonda ve dış rotasyonu engelleyecek şekilde.
































Mobilizasyon:
Mobilizasyon, hastanın aktiviteye geri dönmesini ve yaşam aktivitelerine katılımını sağlamak için gereklidir. Bu, ağrı ve enflamasyonu önlemek için yavaş olması gereken EHA ile ve özellikle erken dönemde kişisel bakımda belirli bir düzeyde bağımsızlığı ve dereceli mobilizasyonu (mümkün olduğunca yürüme/hareket etme) teşvik eden fonksiyonel görevlerle elde edilir.

Ağrı yönetimi:

Ağrı yönetimi için bir ekip yaklaşımı gereklidir. Ağrı kesiciler uygulandıktan sonra egzersizleri optimize etmek için hemşireler/ doktorlar ile yakın işbirliği sağlayın. Hastalara, doktorlar tarafından arka planda ağrı kesici ilaçların reçete edilmesi, rehabilitasyon süreci için ayrıca önem taşır. Bu tür ilaçların zamanlaması da optimum etkiyi sağlamak için çok önemlidir: pansuman değişimlerinden ve/veya egzersizlerden (veya çocuklarda oyun oynamadan) 30-60 dakika önce hastanın analjeziklerini aldığından emin olun.




KAYNAKÇA

The Role of the PT and PTA in Disaster Management,American Physical Therapy Association-APTA,2020.
Charmi L., Peter S., and Zoe C.,Early Rehabilitation In Conflicts and Disasters,AO CBM,WHO,MSF-France,ICRC, January 2020.