Gelişimsel koordinasyon bozukluğu (GKB) motor beceri bozukluğu ile karakterize, çocuğun sosyal durumunu ve günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmesini büyük ölçüde etkileyen etyolojisi bilinmeyen bir nöromotor bozukluğudur. GKB'nin etyolojisi yeterli bilgi ve kanıt olmadığı için net olarak bilinmemektedir. Bu çocuklar genellikle hem tıp hem de psikoloji alanında sakar, dengesiz ve motor koordinasyon bozukluğu olan çocuklar olarak tanımlanırlar. 

Aileler genellikle 3-5 yaş aralığında sık düşme, ince-kaba motor beceri hareketlerini ve koordineli hareketleri yapamama sonucu gelişimsel koordinasyon bozukluğunu fark ederler. Erken doğum, düşük doğum ağırlığı, anne yaşının 35 üstü olması gibi durumlar gelişimsel koordinasyon bozukluğu riskini arttırır. Erkeklerde daha sık görülür ve yapılan çalışmalar sonrasında GKB'nin sol elde daha baskın olduğu saptanmıştır. Motor ve duyusal bozukluklar her çocukta farklı belirti gösterir. Bu yüzden her hastalıkta olduğu gibi her çocuk farklı ve bütüncül değerlendirilmelidir. Her çocukta farklı belirti gösteren bu bozukluklar çeşitli günlük yaşam aktivitelerini de etkileyebilir. Örneğin boyama yapmada zorluk, makas kullanamama, ayakkabı bağlayamama, çatal ve bardak gibi aletleri kullanamama gibi durumlar çocukta gözlemlenebilir.



RİSK FAKTÖRLERİ

Gelişimsel koordinasyon bozukluğunun etyolojisi tam bilinmemekle beraber yapılan araştırmalar sonucunda GKB'yi etkileyen risk faktörlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
● >35 anne yaşı
● prenatal (doğum öncesi) alkol maruziyeti 
● doğumda fetal distres (çeşitli nedenler doğrultusunda anne karnındaki sağlıklı bebeğin sağlıksız duruma gelmesi ve bu durumun bebekte yarattığı değişiklikler) 
● 20. haftadan önce düşük tehdidi 
● erkek olma 
● erken doğum (<37 gebelik haftası) 
● çok erken doğum olan (<32 gebelik haftası) 
● çok düşük doğum ağırlığı (<1500g doğum ağırlığı) 
● doğum sonrası steroidlere maruz kalma 
● kronik akciğer hastalığı 
● 15 ay ve sonrasında bağımsız yürüme



Erkek çocuklarında kız çocuklarına göre daha fazla görülen GKB'nin görülme sıklığı %1.8-%10.9 aralığındadır. Yapılan çalışmalar sonucunda GKB'ye eşlik eden problemler arasında en başta öğrenme bozukluğu gelmektedir. Sırasıyla sosyal kaygı, otizm spektrum bozukluğu, depresyon ve anksiyete sorunları eşlik etmektedir.

BELİRTİLER 

GKB belirtilerini erken yaşta göstermeye başlar. Bebeklik döneminde bebek meyvelere dokunmak istemeyebilir ya da tüylü kumaşlara hassasiyeti olabilir. 3-5 yaş aralığında genellikle sık düşme ve sakarlık belirgin belirtiler arasındadır. 7-9 yaş arası çocuklarda ise sosyal, dikkat, iletişim, heceleme, okuma ve anlamsız sözcüklerin tekrarını yapmada zorluklar görülür. 
● Sakarlık, yavaşlık 
● Motor öğrenme ve planlamada zorluk 
● Hipotoni, hipertoni 
● İnce ve kaba motor hareket sorunları 
● Koordineli motor hareketleri yapmada zorluk 
● Zayıf statik ve dinamik denge 
● Genelde spor aktivitelerinde başarısızlık yaşarlar 
● Sayıları anımsama, hesaplama ve karşılaştırmada zorluk 
● Sosyal beceri edinme problemi

GKB ŞÜPHESİ OLAN ÇOCUKLARA SORULMASI GEREKEN SORULAR NELERDİR? 

GKB tanısı için her çocuk bütüncül değerlendirilmelidir. Bununla birlikte tanıya yardımcı olması için ebeveynlere kesinlikle sorulması gereken sorular vardır. Bunlar, 
● Çocuğunuz erken doğum mu? 
● Çocuğunuzun doğum ağırlığı ne kadar? 
● Çocuğunuz günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmede zorlanıyor mu? 
● Çocuğunuz (serbest) yürümeye ne zaman başladı? 
● Çocuğunuz sakar olarak tanımlanır mı? 
● İnce ve kaba motor aktiviteleri yapmakta zorlanır mı? 
● Ailede GKB tanısı olan, dikkat eksikliği ya da hiperaktivite bozukluğu olan biri var mı? 
● Çocuğunuzun sosyal aktivite durumu nasıl?

GELİŞİMSEL KOORDİNASYON BOZUKLUĞUNDA FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON 

GKB şüphesi olan çocukta motor gelişimi değerlendirmek için Bruininks - Oseretsky Motor Yeterlik Testi (BOMYT) ve Movement Assessment Battery for Children testleri kullanılır. Yürüme değerlendirmesi için iki üç boyutlu yürüme analizlerinden yararlanılır. Günlük yaşam aktivitelerini değerlendirmek için Pediatrik Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçümü, Do-Eat Skalası ve Zeka Ölçeği Formu kullanılır. Duyu değerlendirmesi için Sensory İntegration and Praxis Testi kullanılır. 

Bruininks - Oseretsky Motor Yeterlik Testi (BOMYT)



Bruininks - Oseretsky Motor Yeterlilik Testi 4.5-14.5 yaş grubu çocukların motor yeterliliğini ölçmek için kullanılır. Test 8 alt maddeyle beraber toplam 46 maddeden oluşmaktadır. Kapsamlı bir şekilde motor yeterliliği ölçen bu test ince ve kaba motor becerilerini de ölçer. BOMYT fizyoterapist, iş uğraşı terapisti, araştırmacılar ve uygulamalar için kaba motor becerileri ölçen güvenilir bir araç olarak tasarlanmıştır. Bu test 2005 yılında güncellenerek BOT-2 halini almıştır. Orjinal teste %70 bağlı kalınarak değişiklikler yapılmış bazı maddeler çıkartılarak ve eklenerek BOT-2 maddeleri 53 madde olarak yenilenmiştir. Güncellenmeyle test 4-21 yaş grubuna uygun hale getirilmiştir. BOT-2 testi uzun formu yaklaşık 45-60 dk sürerken bu testten alınabilecek en yüksek puan 243'dür. BOT-2 testi kısa formu ise ortalama 15-20 dk sürmekte ve alınabilecek en yüksek puan 72'dir.



Movement Assessment Battery for Children

Çocukların motor beceri yeterliliklerini değerlendirmek için kullanılır. 3-6, 7-10 ve 11-16 yaş aralığı olmak üzere üç ayrı grupta çocukları değerlendirir. Test süresi yaklaşık 20-30 dakika sürmektedir. Kaba ve ince motor becerileri değerlendiren bu test ayrıca tedavi programı oluşturmaya da yardımcıdır. El becerisi, hedefi yakalama ve dengeyi değerlendiren 3 ayrı bölümden oluşur.



YÜRÜME DEĞERLENDİRMESİ 

Gelişimsel koordinasyon bozukluğu olan çocukların sağlıklı çocuklara göre yürüme sırasında zayıf baş kontrolü, üst ekstremitede koordinasyon bozukluğu ve daha kısa adımlarla yürüdüğü gözlemlenmiştir.

PEDİATRİK FONKSİYONEL BAĞIMSIZLIK ÖLÇEĞİ (WEEFIM) 

WeeFIM, gelişimsel koordinasyon bozukluğu yaşayan çocuklar gibi toplum hayatında, evde, okulda gelişimsel olarak fonksiyonel problemleri olan çocuklarda kullanılmak amacıyla geliştirilmiş bir testtir. WeeFIM kendine bakım, sfinkter kontrolü, mobilite, lokomasyon, iletişim ve sosyal iletişim olmak üzere 6 bölümden oluşur. Bu ölçek toplam 18 maddeden oluşur. Testte verilen görev tamamen yapıldığında 1 (tam bağımsız olarak), uygun zamanda emniyetli bir şekilde yapıldığında 7 olarak değerlendirilir. Yardımın miktarına göre 1-7 arasında değer alır. Buna göre testten en az 18 (tam bağımsız), en fazla 126 (tam bağımlı) puan alınır.

DO-EAT SKALASI 

Gelişimsel koordinasyon bozukluğu olan çocukların performanslarını değerlendirmek amacıyla do-eat skalası kullanılmaktadır. Skala 5-8 yaş arası çocukların yiyecek hazırlama, çizme, yazma ve kesme becerilerine odaklanır. Bu testte çocuklardan 3 görev istenir. 1- Sandiviç yapması istenir 2-Çikolatalı süt yapması istenir 3-Son olarak kendi için olağanüstü bir aktivite yapması istenir. Test puanları 1'den (yetersiz performans) 5'e (çok iyi performans) kadar verilmektedir. Test çocuğa uygulanırken aileden de aynı anda çocukları için 12 maddeden oluşan formu doldurması istenir. (örneğin; ''Çocuğum kağıdı düzgün bir şekilde kesebilir.'')

KOGNİTİF DEĞERLENDİRME



GKB'li çocukların kognitif performansını değerlendirmek için sıklıkla Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği Formu kullanılır. 6-16 yaş aralığının kognitif performansını değerlendirir. Uygulama sözel ve performans olmak üzere iki bölümden oluşur toplam 1-1.5 saat sürer. Küplerle desen, sayı dizisi, mantık yürütme, resim tamamlama gibi değerlendirmelerle birlikte toplam 12 alt testten oluşur. Test sonunda sözel zeka bölümleri, performans zeka bölümleri ve toplam skor olmak üzere üç bölüm vardır.

DUYU TEMELLİ DEĞERLENDİRME

Duyu bütünleme günlük hayatta kullanılmak üzere vücudumuzdan ve dışarıdan alınan bilginin beyinde organize edilerek kullanılır hale gelmesidir. Duyu bütünleme fonksiyon bozukluğu, beynin organize olamamasıdır. Bu durum kişide gelişim bozukluğu olarak ortaya çıkar. Praksis, oyuncaklarla oynarken ya da çatal kullanırken ellerimizi ve vücudumuzu bize nasıl kullanmamız gerektiğini bildirir. Gelişimsel koordinasyon bozukluğu yaşayan çocuklarda duyu değerlendirmesi için Sensory İntegration and Praxis Testi (SIPT) sık kullanılır. SIPT, görsel algı becerileri, motor planlama, vücudun iki tarafının koordinasyonu, hareket ile dokunmanın ayırt edilmesi gibi praksis becerileri ölçerek değerlendirir. Uygulamada çocuğun günlük yaşamda eksik olduğu alanlar ve duysal ihtiyaçları belirlenir. 17 alt testten oluşan bu testin sonuçları bilgisayar aracılığıyla grafik şeklinde sunulur. Test sonuçları çocuğun hangi standartta olup olmadığını belirler. 

TEDAVİ 

GKB tanısı için olması gereken belirtileri taşıyan çocuklar için genellikle tedaviye ihtiyaç duyulur. GKB tanı ve tedavi kılavuzunda müdahaleler üç kategoriye ayrılmıştır. 1) Motor problem kaynaklı vücut fonksiyonlarını iyileştirmek üzere tasarlanan aktivitelerin yer aldığı ''vücut fonksiyonu'' odaklı yaklaşımlar. 2) Performansı arttırmak üzere tasarlanan aktivitelerin olduğu ''aktivite'' odaklı yaklaşımlar. 3) Günlük yaşam aktivitelerine katılımı arttırmak için tasarlanan ''katılım'' odaklı yaklaşımlar. GKB tanılı çocuklarda duyu ve motor problemler farklı özellikler gösterir. Bu nedenle çocuk geniş kapsamlı değerlendirmeye alınır ve uygun tedavi planı oluşturulur. Ancak tedavi programına mutlaka motor aktiviteler ve spor faaliyetleri eklenmelidir. Çocuk eğer spor faaliyetlerine konsantre olamıyorsa kurallı spor oyunlarına (basketbol, voleybol, futbol) teşvik edilebilir. Grup oyunlarına girmeye çekincesi olan çocuklar için önce özel olarak çalışmak sonrasında gruba dahil etmek faydalı olabilir. GKB’li çocuklar için spor faaliyetlerinde en çok yüzme önerilmektedir. Çocuğun motor planlama ve düzenleme becerisinin gelişmesi için ev içinde çocuğa basit görevler verilebilir. (örneğin masa düzenleme, kendine sandiviç hazırlama, okul çantasını düzenlemek gibi..) İnce motor becerileri için çocuğa zaman ayrılarak problem çözme, geometrik şekiller üzerinde kesim yapma, şekilleri eşleştirme ve resim çizme faaliyetleri yaptırılabilir. Aynı zamanda çocuk kitap okuyarak ve okuduklarını anlattırarak cesaretlendirilebilir.

Amerikan Fizik Tedavi Derneği (APTA) tarafından yayınlanan Klinik Uygulama Kılavuzuna göre,  fizyoterapistlerin vücut fonksiyonları ve yapılarındaki bozukluklarla ilişkili müdahalelerin yanı sıra görev odaklı tedaviyi dahil etmeleri önerilir. Vücut fonksiyonlarını ve yapısını ele alan müdahale örnekleri, Temel Denge Eğitimi, Kardiyorespiratuar Eğitim ve Fonksiyonel Hareket-Güç Eğitim Programıdır. 

KAYNAKÇA 

Turkish Version of Bruininks-Oseretsky Test of Motor Proficiency 2 Brief Form: Its Validity and Reliability in Children with Specific Learning Disability https://cms.galenos.com.tr/Uploads/Artic...198-En.pdf 
LEBLEBİCİ, G., & TARAKCI, E. (2020). Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğunda Fizyoterapist Bakışından Bütüncül Değerlendirme. Turkiye Klinikleri J Pediatr, 29(2), 99-106.