Osteoartrit (OA) ağrı, sertlik, eklem efüzyonu ve şişlik, eklem instabilitesi ve periartiküler kas zayıflığı, atrofiyle seyreden fiziksel fonksiyonlarda bozulma ve yaşam kalitesinde azalmaya sebep olan kronik eklem hastalığıdır. OA’ da artiküler kartilajda yumuşama ve disintegrasyon, subkondral kemikte artmış osteoblastik aktivite ve vasküler konjesyon, eklem kenarındaki kartilajda ve kemikte büyüme gibi reaktif olaylar ve kapsüler fibrozis görülür. Hastalık eklem kıkırdağının subkondral kemikte yapım ve yıkım arasındaki dinamik dengenin bozulmasına bağlı olarak ekleme binen yükün eklem dokularının tolere edemeyeceği düzeyi aşmasıyla oluşur. Bu durumun ise normal kullanıma bağlı aşınma ve yıpranma olduğu belirtilir. Yani osteoartrit halk arasında bilinen kireçlenmedir.



KALÇA OSTEOARTRİTİ:

Kalça OA articulatio coxae’ da ağrı, sertlik, eklem efüzyonu ve şişlik, eklemin instabilitesi ile eklem kıkırdağı harabiyeti sonucu seyreden kronik bir eklem hastalığıdır. Bu eklem hastalığında genel olarak palpasyonla ağrı vardır. Ayrıca ağrı nedeniyle hastalarda ‘Antaljik yürüyüş’ kaçınma yürüyüşü vardır. Hastalar seker gibi yürürler. Hareket kısıtlılığı vardır. Eklem aralığı daralmış ve ekstremiteler arasında uzunluk farkı vardır.

Osteoartrit kalça ekleminde genellikle orta hızda ilerlemektedir. Kadınlarda östrojen hormonu varlığından dolayı tutulum daha sık görülmektedir. Ancak prevelansı yaş arttıkça dramatik olarak da artmaktadır.


Semptom ve Bulguları:

Ana semptom ağrıdır. Ağrı künt ve acı verici olup palpasyonla bellidir. Bu ağrı aktiviteyle artar, istirahatle yatışır. Ayrıca ağrının yıllar içinde artarak hareket kısıtlılığı ve eklem deformitesi yaratması normaldir.


Hastalık yavaş progresyon gösterir. Nadir olarak eklem efüzyonu veya şişlik olabilir. Sabah tutukluğu 30 dakikadan azdır. Krepitasyon yani eklemden gelen ses kabadır.
Hastalıkta fiziksel sorunların yanında diğer sorunlarda belirgin olabilir. Bu hastalar ağrıdan dolayı merdiven çıkma ve inme, çömelip kalkma, yürüme, eğilme ve kalkma, çorap ve ayakkabı giyme aktivitelerinde sorunlar oluşabilir. Özellikle kalça OA’li hastalarda antaljik yürüyüş tipi yaygındır. Hastalar ağrıdan dolayı basmaktan çekindikleri için sekerek yürürler.
Ev temizliği, alışveriş, seyahat, spor, ibadet gibi aktivitelerde zorlanmalar olabilir. Fonksiyonel kayıplar da sağlıkla ilgili yaşam düzeyinin azalmasına yol açabilmektedir.



Daha çok orta ve ileri yaşlarda görülen coxartroz 55 yaş üzerinde olanların %5’inde ve bunların yaklaşık olarak yarısında cerrahi girişim gerektirecek düzeyde olmasına rağmen uzun süre asemptomatik kalabilir. Başlangıç olarak kalça hareketlerinde tutukluluk, ağrı ve topallama görülür.



Hastalık önce sabah yataktan kalkma sırasında ortaya çıkmaktadır. Ağrı hareketle birlikte eklem üzerine yük bindirilmesi ile artar. İstirahatta biraz azalır. Hastalık ilerlediği sürece ağrı ve diğer şikayetler dinlenme halinde de kaybolmaz. Hastalardan ağrıdan dolayı aktivitelerini azaltma yönüne giderler. Eklem aralığı zamanla iyice daralır. Buna ek olarak da kalça hareketleri kısıtlanmasıyla yürümede aksamalar olmaktadır. Bu dönemlerde istirahatte dahi ağrı olmaktadır ve hastalar gece uyanabilir. Bu tip istirahat ağrısında coxartroz karakteristiktir.

Ağrılar bazen dize de vurabilmektedir. Bu nedenle diz ağrısıyla gelen hastalar mutlaka kalça eklemi yönünden de değerlendirilmeye alınmalıdır. Hastalık ilerledikçe kalça deformasyonlar başlar. Topallama daha da belirginleşerek o taraf bacak kısalmış hissedilir. Yürürken merdiven inip çıkmak iyice zorlaşır. Kalça ekleminde OA genellikle tek taraflıdır. Ancak tek taraflı kalçanın bozulması bir süre sonra diğer kalçayı da etkileyebilmektedir. Zamanında farkına varılmayan, tedavi edilemeyen doğumsal kalça çıkıkları (DKÇ), çok hafif olduğu için belirti vermeyen ve gözden kaçan kalça eklemi yapısal bozuklukları ileriki yaşlarda coxartroza zemin hazırlamaktadır. Kalçada OA bir kez başlayınca onu durdurmak ve geriye döndürebilmek çoğu zaman mümkün değildir.   

İleri seviye kalça OA’lı hastalarda adım alma ve yürümede gluteus medius kas aktivitesi artmıştır. Kas aktivasyonundaki bu artışın sebebi kas zayıflığının kompansatuar yanıtıdır.
Kalça OA’lı hastalarda çeşitli yürüme bozuklukları görülmektedir. Yüksek yürüyüş hızlarının eklem momentlerini artırdığı ve şiddetli kalça OA’lı hastalarda patolojik değişikleri şiddetlendirdiği bilinmektedir. 
                                                                                                                                                         
Risk Faktörleri:

Genel olarak kalça osteoartriti de dahil olmak üzere oluşum ve ilerlemesine neden olan risk faktörleri değiştirilebilir lokal ve sistemik ya da değiştirilemeyen sistemik faktörler olarak ayırabiliriz. Değiştirilemeyen sistemik risk faktörleri; yaş, cinsiyet, genetik faktörler ve ırktır. Değiştirilebilir lokal risk faktörleri ise kas kuvveti, fiziksel aktivite ve uğraşlar, eklem travmalarıdır. Obezite, beslenme özellikleri ve kemik metabolizması değiştirilir risk faktörlerini oluşturmaktadır.

Kalça OA etyolojisi ve prognozunda fiziksel aktivite, aktivitenin tipi ve şiddetine bağlı olarak hem bir risk faktörü hem de koruyucu bir faktördür. Tekrarlı eklem kullanımı ile ilişkili olarak fiziksel aktivite mekanik olarak kartilaj ve kemik dejenerasyonuna neden olabilmektedir.

Kalça OA ‘sının etyolojisinde birçok faktör yer almaktadır. Bir kalçada idiopatik OA bulunan kişilerin diğer kalçasında da OA gelişme riski artmaktadır. Ana sebep olarak sistemik faktörlere bağlı olduğu ancak hastalık şiddetinde son rolü biyomekaniksel faktörlerin oynadığı düşünülmektedir. Kalça eklem dejenerasyonu tespit edilen bireylerin önemli bir kısmının radyografilerinde asetabular displazi olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle belirgin asetabular displazinin ana etyolojik faktör olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte asetabular displazi şiddetiyle OA gelişim hızı arasındaki ilişki tam olarak belirlenememiştir.

Tanı:
Coxartrozda tanı için; hastanın öyküsünün dikkatli bir şekilde dinlenerek ayrıntılı muayeneyi takiben çekilecek direkt röntgen grafileri yeterlidir. Tahliller, MR ve diğer görüntüleme yöntemlerine ihtiyaç yoktur.


Kalça OA’ da değerlendirme ile başlarız. Demografik bulgular, şikayet, hasta hikayesi, özgeçmişi, soy geçmişi, kullanılan ilaçlar, ağrı değerlendirmesi, inspeksiyon, palpasyon ve eklem hareket açıklığı ile değerlendirilmeye başlanır.

Ağrı değerlendirilmesinde şiddetine, tipine, lokalizasyonuna, agreve eden ya da azaltan aktivitelere, pozisyona göre değişimine bakılır. Gece ağrısı genelde yoktur ama bakılması gerekmektedir. Ağrı için Body Chart, McGill- Melzack Ağrı Skalası ve Visuel Analog Skalası kullanılmaktadır.


İnspeksiyon değerlendirmesi ise hasta odaya ilk girdiği andan kliniği terk edene kadar devam eder. Oturması, yürümesi, ayakta duruşu, oluşturduğu kompansatuar mekanizmalar, kullandığı yardımcı cihazlar ve postür analizi yapılarak ayrıntılı değerlendirilmelidir.

Ayrıca değerlendirmede Diz- Kalça Osteoartriti Yaşam Kalitesi Ölçeği, Harris Kalça Skoru, Dünya Sağlık Örgütü Disabilite Değerlendirme Ölçeği ( WHODAS II) gibi anketler kullanılabilir.

Kalça OA’ te fizyoterapinin amacı; korunma, ağrının çok olduğu zamanlarda istirahat, ağrı – ödem kontrolü, hareket açıklığının artırılması ve korunması, kontraktürlerin giderilmesi, kas kuvveti ve enduransın artırılması, postür eğitimi ve fonksiyonelliğin artırılmasıdır.

Akut dönemde tedavi için lokal ya da genel istirahat edilmelidir. Kalça eklemi yüklerden korunmalıdır. Bu dönemde NEH egzersizleri verilebilir. Ayrıca ağrı ve spazm kontrolü de yapılmalıdır.

Subakut ve kronik dönem tedavisi için hasta ilk önce eğitilmelidir. Hastaya kalça eklemini nasıl koruması gerektiği detaylıca anlatılmalıdır. Eğer hastada kilo sorunu varsa kilo vermelidir. Kuvvetlendirme, endurans, germe, NEH, postür egzersizleriyle birlikte ev egzersizleri programı da verilmelidir. Bunun yanında denge ve proprioseptif eğitimle birlikte yürüme ve transfer aktiviteleri eğitimi de verilmelidir.

Fizyoterapi ve rehabilitasyonda hastanın beklentileri, fonksiyon ve aktivite düzeyi, hastalığın şiddeti, uğraşıları ve mesleki gereksinimleri ve eşlik eden tıbbi sorunlara göre hastaya özel bir rehabilitasyon programı hazırlanmalıdır.

TERMOTERAPİ:
Isı tedavisi ağrıyı ve sertliği azaltmak ve mobiliteyi artırmak amacıyla rehabilitasyon programında sık sık kullanılır. Isı tedavisi vazodilatsyonla kan akımında, kapiller permeabilitede, kas kontraksiyon hızında, sinir iletiminde, hücre metabolizma hızında ve kollajen ekstansibilitesinde artış sağlayarak ağrıyı ve sertliği azaltır.
Soğuk tedavisi şeklindeyse ağrının olduğu bölge üzerine cold-pack veya buz paketleri, buz masajı şeklinde uygulanır. Soğuk uygulama ise kalça OA’da ağrı iletimini, ödem ve efüzyonu azaltır. Kan damarlarının konstriksiyonu ve eklemdeki sinir impulslarını bloke ederek ağrıyı azaltır. 

TRANSKUTENEAL ELEKTRİKSEL SİNİR STİMÜLASYONU ( TENS):
Ağrıya yönelik kullanılan yaklaşımlardan birisidir.  Kalça OA’sında ağrıyı azaltmak için kısa süreli etkili bir tedavidir.

EGZERSİZ:
Kalça OA’sında egzersizin amacı ağrıyı azaltmak ve fiziksel fonksiyonları düzeltmektir. Hedef hem etkilenen hem de risk altındaki eklemleri koruyarak fonksiyonelliği artırmak ve inaktiviteyi önlemektir. Egzersiz programında bir alt bir üst eklemi güçlendirmeliyiz.

1) Köprü Kurma: Gluteal kaslar çalışarak pelvis güçlenir. Hasta sırtüstü yatarken karın ve kalça kaslarını sıkarken kalçasını kaldırmasını isteriz. Köprüyü 5-10 sn kurup daha sonradan yere yavaşça indirmesini istiyoruz.

2) Kalça fleksörleri germe: Sırtüstü yatınız. Dizinizin altından havlu geçirerek kalçada hafif bir gerilme hissedene kadar dizinizi havluyla birlikte göğsünüze kadar çekin. 30-60 sn bekleyip geri bırakın.

3) Gastro soleus germe: Gerilecek bacak arkaya yerleşecek şekilde topuğunuz yerde, diz düz ve ayak parmakları karşıyı gösterecek şekilde durunuz. Baldırda gerilme hissedene kadar öne eğilerek 30-60 sn bekleyip tekrar eski hale geliniz.

4) Mini squat: Önünüzde bir sandalye olacak şekilde ayaklarınızı omuz genişliğinde açarak durun. Yavaşça dizlerinizi bükerek dizlerinizin ayakların önüne geçmesine izin vermeyin. Son noktada 30-60 saniye bekleyip tekrar eski hale dönünüz.

5) Clam egzersizleri: dizleriniz bükülü olarak yan yatınız. Karın ve kalça kaslarını hafifçe sıkarak üstteki dizinizi yukarı doğru açınız. 5 saniye bekleyip tekrar eski halinize geliniz. Vücudunuzu ve kalçanızı geriye doğru götürmeyin.

6) Abdüksiyon ve addüksiyon egzersizleri: Bacağınızı yana doğru açınız. 5-10 saniye kadar tutarak tekrar eski halinize dönünüz. Kalça kaslarını sıkarak bu egzersizi yapınız.

7) Basamak çıkma: Bir diziniz basamağın üzerinde olacak şekilde basama çıkınız. Sonra tekrar geri ininiz.

• KAYNAKÇA:
• EYRE, DAVİD R. "COLLAGENS AND CARTİLAGE MATRİX HOMEOSTASİS." CLİNİCAL ORTHOPAEDİCS AND RELATED RESEARCH (1976-2007)  (2004)
• TURGUT GÖKSOY, KAZIM ŞENEL, (2017), ORTOPEDİK REHABİLİTASYON, İSTANBUL TIP KİTABEVLERİ
• AYŞE KARADUMAN, ÖZNUR TUNCA YILMAZ, (2016), FİZYOTERAPİ VE REHABİLİTASYON CİLT 1, HİPOKRAT KİTABEVİ
• HANSEN, PAMELA, MİCHAEL ENGLİSH, AND STUART E. WİLLİCK. "DOES RUNNİNG CAUSE OSTEOARTHRİTİS İN THE HİP OR KNEE?." PM&R 4.5 (2012)
• MÖCKEL, GREGOR, CARSTEN PERKA, AND GEORG DUDA. "THE İNFLUENCE OF WALKİNG SPEED ON KİNETİC AND KİNEMATİC PARAMETERS İN PATİENTS WİTH OSTEOARTHRİTİS OF THE HİP USİNG A FORCE-İNSTRUMENTED TREADMİLL AND STANDARDİSED GAİT SPEEDS." ARCHİVES OF ORTHOPAEDİC AND TRAUMA SURGERY 123.6 (2003)
• AGEBERG, EVA, ET AL. "EFFECT OF LEİSURE TİME PHYSİCAL ACTİVİTY ON SEVERE KNEE OR HİP OSTEOARTHRİTİS LEADİNG TO TOTAL JOİNT REPLACEMENT: A POPULATİON-BASED PROSPECTİVE COHORT STUDY." BMC MUSCULOSKELETAL DİSORDERS 13.1 (2012)
• FELSON, DAVİD T., AND YUQİNG ZHANG. "AN UPDATE ON THE EPİDEMİOLOGY OF KNEE AND HİP OSTEOARTHRİTİS WİTH A VİEW TO PREVENTİON." ARTHRİTİS & RHEUMATİSM: OFFİCİAL JOURNAL OF THE AMERİCAN COLLEGE OF RHEUMATOLOGY 41.8