05-29-2020, 02:32 PM
MULTIPLE SKLEROZ-MS
MS , Santral sinir sistemini kronik inflamatuar bir hastalığı olup , oligodendrosit ve akson hasarı ile karakterizedir. Bu hastalığa ait en sık görülen belirtiler , optik sinir etkilenimi,duyu ve piramidal yol bozukluğu, serebellar fonksiyon kayıpları ve mesane bağırsak problemleri olup, hastalığın klinik seyri ve bu semptomların şiddeti hastadan hastaya değişmektedir. [16]
![[Resim: SDXlVK.jpg]](https://i.hizliresim.com/SDXlVK.jpg)
Etyoloji
MS, immunogenetik özellikler ve çevresel etkenlerin birleşimi ile patolojinin oluşturduğu epigenetik bir hastalıktır. Çevresel faktörlerden başlıca , D vitamini eksikliği , ultraviyole ışınlar, sigara içilmesi gibi kötü alışkanlıklar sıralanabilir. [16]
![[Resim: R5qgh2.jpg]](https://i.hizliresim.com/R5qgh2.jpg)
Patoloji
MS’de miyelin kılıfın hasarı söz konusudur bu nedenle sinir iletimi sekteye uğramaktadır.Santral sinir sisteminde, demiyelizasyon ve inflamasyon manyetik rezonans inceleme veya bilgisayarlı tomografide görülen ve “plak” adı verilen genellikle oval şekilli oluşumlar ile karakterizedir. Bu oluşumlar sıklıkla;
• Optik sinirler
• Beyin sapı
• Spinal kord
• Serebellum
Periventriküler ak maddede görülmektedir. [16]
![[Resim: 5qBl9J.jpg]](https://i.hizliresim.com/5qBl9J.jpg)
MS Belirtileri
*Kas kuvvet kaybı
*Spastisite
*Ataksi
*Yutma ve Solunum problemleri
*Isı hassasiyeti
*Yorgunluk
*Denge problemleri
*Hareketlerde akıcılığın azalması
*Yürüme problemleri
![[Resim: PsA3rT.jpg]](https://i.hizliresim.com/PsA3rT.jpg)
MS’DE FİZYOTERAPİ VE REHABİLİTASYON
Ölçme ve Değerlendirme : Değerlendirme yapılırken öncelikle hikaye alınması gerekmektedir.
*MS süresi
*Ms tipi , kullanılan ilaçlar
*Son atak zamanı ve son ataktan önce fiziksel kapasite
*Yaşam kalitesini etkileyen faktörler sorgulanmalı.
Değerlendirmede en çok öne çıkan problemlere yönelik değerlendirme ise ;
*Ambulasyon/ yürüyüşün değerlendirilmesi
*Motor fonksiyonu , kas tonusunun değerlendirilmesi
*Postür, denge, gövde kontrolü değerlendirme
*Serebellar problemleri irdeleme
*Yorgunluğu değerlendirme [16]
MS VE EGZERSİZ İLİŞKİSİ
Egzersizin MS hastalarının fizyolojik profilinin çeşitli yönlerini geliştirdiği gösterilmiştir; özellikle hareketsizlikle ilgili bozukluklar egzersizle hafifletebilir. [1]Direnç egzersiz programları (örn. Progresif direnç egzersizi, yürüme mekaniği), dayanıklılık (örn. Bisiklet ergometrisi, kol veya kol-bacak ergometrisi, sucul egzersiz, koşu bandı yürüyüşü) ve kombine eğitim MS hastalarında egzersiz faydası için kanıt sağlamıştır. [2,3]
![[Resim: q0ZByv.jpg]](https://i.hizliresim.com/q0ZByv.jpg)
Dayanıklılık Eğitimi
*Orta derecede dayanıklılık antrenmanı, hem alt hem de üst ekstremitelerin kas gücünde iyileşme ve yürüme hızı, yorgunluk ve yaşam kalitesi gibi bazı fonksiyonel önlemlerle sonuçlanmıştır. [2,3]
*Aynı durum yorgunluk için de geçerlidir, çünkü dayanıklılık eğitimi ile yorgunluğun iyileştirilmesine yönelik bazı kanıtlar vardır. [4]
*Direnç eğitiminin sağlıklı insanlarda kas gücünü arttırdığı bilinmektedir. MS hastalarında kas kuvvetini arttırdığına dair kanıtlar da vardır.Ayrıca, MS hastalarında yürüme hızı, merdiven çıkma, zamanlama ve gitme testi, kendi kendini bildirmiş sakatlık ve kendi kendini bildirmiş yorgunluk gibi yararlı etkiler ve Dinamik Yürüyüş Endeksi ile ölçülen yürüyüş bozukluklarında önemli iyileşmeler tanımlanmıştır. [5]
MS Hastalarında Egzersiz - Bağışıklık Sistemi Üzerindeki Etkileri
*Egzersizin, üst solunum yolu enfeksiyonları gibi yaygın bulaşıcı hastalıklara duyarlılığı farklı yönlerde etkileyebileceği iyi bilinmektedir.
Spastisite
*Yaşam boyu prevalans yaklaşık% 90 spastisite MS'de sıktır ve yaşam kalitesini önemli ölçüde azaltma potansiyeline sahiptir. [6]
*Bobath veya Vojta'ya göre fizyoterapötik teknikler ve propriyoseptif nöromüsküler kolaylaştırıcı (PNF) uygulanan tedaviler arasındadır.Bunları düzenli olarak ve yeterli yoğunlukta yürütmek en önemlisidir.[6]
Koordinasyon ve Dennge İşlev Bozukluğu
*Denge kontrolündeki anormallikler MS hastalarında, günlük yaşam aktivitelerini kısıtlayan ve düşme riskini artıran sık görülen semptomlardır. [7] Bisiklet eğitiminin oturma pozisyonu kararsız hastalar için avantajlıdır. [8]
![[Resim: eGOQhz.jpg]](https://i.hizliresim.com/eGOQhz.jpg)
Pareziler
*Pareziler, yürüme zorluğu ve ince motor disfonksiyonu gibi çeşitli fiziksel engellere yol açar. MS hastalarında yürüyüş hızı ve kas gücü arasında bir ilişki olduğu gösterilmiştir. [9] Pareziler için ilaç tedavisi olmadığından fizyoterapi teknikleri tek tedavi seçeneğidir. Su ortamı yerçekimi etkisinin azalması nedeniyle, alt ekstremitelerde şiddetli parezi olan hastaların ayakta ve hareketli egzersizler yapmalarına izin verir. [8]
Yorgunluk
*MS hastalarında yorgunluk büyük ölçüde görülür ve depresyon, ağrı, anksiyete ve bilişsel işlev bozukluğu gibi MS'in nörolojik ve diğer semptomlarının alevlenmesine yol açar [8, 10].
*Egzersiz nöroproteksiyon ve nöroplastisite, uzun süreli etkisizliğin azaltılması ve hipotalamus-hipofiz-adrenal (HPA) ekseninin deregülasyonu ve daha sonra hastalarda yorgunluğun azaltılması gibi bazı değişikliklere neden olabilir [11].
*Kanıtlar, egzersizin sağlıklı insanlarda enerji ve yorgunluk seviyelerini yönetebildiğini göstermiştir.
*Petajan ve diğ. düzenli aerobik egzersizin MS hastalarındaki yorgunluğu azalttığını ve hem ruh halini hem de YK'yi (yaşam kalitesini) iyileştirdiğini göstermiştir [12].
Yaşam Kalitesi
*MS hastalarında HRQOL (Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi) azalmıştır. Düşük YK, hastalarda semptomların bozulması, yürüme ve biliş ile ilişkili olabilir [1].Egzersiz eğitimi MS'li kişilerin YK'sında belirgin ve olumlu etkilere neden olabilir [3].
Egzersiz Öncesi Değerlendirme
*Kişiselleştirilmiş bir egzersiz programı tasarlamadan önce kapsamlı bir egzersiz öncesi tarama düşünülmelidir.Bu taramada kapsamlı fizik muayene,tıbbi öykü,kardiyopulmoner fonksiyon incelemesi,risk faktörlerini içermelidir.
Egzersiz Merdiveni Modeli
*Bu model, geniş alanda ilerleyen MS tanılarına yönelik egzersiz reçetesi olarak önerilmiştir. Egzersiz merdiveninin temeli, pasif eklem hareket açıklığı egzersizlerine dayanmaktadır.
*Egzersizler, kişinin ihtiyaç ve kapasitelerine göre şekillendirilmelidir. Bütünleşik , eş zamanlı olarak dayanıklılık, direnç , esneklik ve denge bileşimleri için su egzersizleri iyi bir örnektir.
![[Resim: KHfB67.jpg]](https://i.hizliresim.com/KHfB67.jpg)
Aerobik Egzersizler
*Genel olarak az-orta yoğunluklu aerobik egzersizler, orta seviye MS hastalarının yaşam kalitesinin ölçümünde koruyucu ilerleme sağlar.
*Aerobik egzersizler, bu hastalar için oldukça güvenilir ve tolere edilebilir düzeydedir. MS hasları kardiyovasküler iyileşmeyi 4 hafta gibi kısa sürede kazanırlar.
*Hastanın engellilik derecesine bağlı olarak egzersizin süresi 10-40 dk arası önerilir. 2-6 ay süresinde egzersizin süresi ve sıklıkları arttırılmalıdır.[13]
![[Resim: x05qKp.jpg]](https://i.hizliresim.com/x05qKp.jpg)
Direnç Egzersizleri
*Direnç egzersizi için kullanılan antrenman ekipmanlarından, ağırlık makinelerinin kullanımı ( kapalı kinetik zincir için ) , dumbel gibi ağırlıklar ise ( açık kinetik zincir için) örnektir.
*Ağırlık makineleri pratik değilse , elastik band veya vücudun kendi ağırlığı ile evde direnç egzersizleri yapılabilir.
*Direnç egzersizlerini iyi tolere edebilen kişilerde, egzersiz sıklığı haftada 2-3kez,antrenman sıklığı 8-15 max tekrarla verilebilir. 15 tekrar güvenli bir şekilde yapıldığında direnci %2-%5 oranında arttırabiliriz.
*Hasta 1 ila 3 set arasında egzersize başlamalı, birkaç hafta sonra , her egzersizinde 3-4 set arasında arttırabilir. Setler ve egzersizler arasında dinlenme süresi 2-3 dk ile sınırlı tutulur.
Esneklik ve Germe Egzersizleri
*MS hastasında spastisite ve uzun süreli immobilize sonucu hareket kısıtlılığı mevcuttur. Germe egzersizleri , kasları germek , spastisitenin etkilerini azaltma, eklem mobilitesini arttırma , postür ve dengede iyileşmeler için önerilir. Bu egzersizler günde en azından 10-15 dakika uygulanmalıdır. Germeler , egzersiz tekrarlarından sonra yapılabilir.
*Alt ve üst ekstremite bu egzersizlere dahil edilmelidir. Boyun ekstansörleri , kalça fleksörleri ve adductorler , hamstring , plantar fleksör kasları özellikle vurgulanmıştır. Spastik kaslar bu egzersizin hedefi olmalıdır.
*Germeler yavaş, nazik ve uzun süreli olmalıdır. Germe hareketi limitleri dahilinde – hastanın rahat pozisyonunda- ve 20-60 arasında tutulmak üzere yapılır. Balistik germe veya germe ile zıplama önerilmez.
![[Resim: EKimoC.jpg]](https://i.hizliresim.com/EKimoC.jpg)
![[Resim: 9eRYPU.jpg]](https://i.hizliresim.com/9eRYPU.jpg)
Denge ve Koordinasyon Egzersizleri
*Egzersizlere , denge ve koordinasyonu geliştirmesine yönelik faaliyetlerin dahil edilmesine özellikle dikkat edilmelidir. Zeminde hareketin yapılması mümkün olmadığında havuzlar kişide denge kaybına bağlı düşmeleri en aza indirir , suyun desteği ile zorlu hareketlerin gerçekleştirilmesine izin verir. Su egzersizlerinin avantajları, postürün düzgünleştirilmesi, denge , esneklik , kas tonusunu arttırmak olarak sıralanabilir.
![[Resim: 74qszc.jpg]](https://i.hizliresim.com/74qszc.jpg)
*Yapılan bir çalışmada, Frankel egzersizi ile Cawthorne-Cooksey egzersizi karşılaştırıldığında, bir Cawthorne-Cooksey egzersizi programının, multipl sklerozdan etkilenen kişilerde klinik durumlarını kötüleştirmeden dengeyi iyileştirmede daha etkili olduğunu göstermiştir. *Sonuç olarak Cawthorne-Cooksey egzersizinin, öğrenme kolaylığı, düşük maliyet ve istila edilmemesi gibi çeşitli yararları nedeniyle multipl sklerozlu hastalarda ilaçla birlikte kullanılabileceğini önerilmektedir.
*Cawthorne-Cooksey egzersizi, multipl sklerozlu hastalarda Frenkel egzersiz grubuna göre daha iyi bir denge gelişimi sağlar.[14,15]
![[Resim: 2nEA8p.jpg]](https://i.hizliresim.com/2nEA8p.jpg)
![[Resim: 8zlimR.jpg]](https://i.hizliresim.com/8zlimR.jpg)
Solunum Kaslarına Yönelik Egzersizler
*Maksimal inspiratuar ve ekspiratuar basıncın, nefes egzersizleri ile kontrolü, solunum kapasitesinin yükseltilmesini MS hastalarında inceledi. Solunum egzersizlerine yönelik çalışmalar, solunum kaslarını güçlendirmede etkili olabileceği bulundu.
EGZERSİZLERDE DÜŞME RİSKİ
Yüksek riskli hastalar için denge ve koordinasyon problemleri nedeniyle özel dikkat gereklidir. Bu sorunlar özellikle MS hastalarındaki egzersiz seanslarını planlarken ve denetlerken göz önünde bulundurulmalıdır. [13,16].
SONUÇ OLARAK
MS hastaları için rehabilitasyon yöntemlerinde egzersiz güvenli ve etkili olarak düşünülmelidir. Mevcut kanıtlar, denetimli ve kişiye özel bir egzersiz programının MS hastalarında fiziksel uygunluğu, fonksiyonel kapasiteyi, yaşam kalitesini ve değiştirilebilir bozuklukları iyileştirilebileceğini göstermiştir. MS populasyonunda egzersiz reçetesi için izlenebilecek genel kurallar vardır. Bu kurallar hastanın ihtiyaçlarına, yeteneklerine ve tercihlerine göre uyarlanmalıdır.
KAYNAKÇA
1) Gallien P, Nicolas B, Robineau S, Pétrilli S, Houedakor J, Durufle A. Physical training and multiple sclerosis. Ann Readapt Med Phys. 2007;50(6):373–6. 369-372.
2) Dodd KJ, Taylor NF, Denisenko S, Prasad D. A qualitative analysis of a progressive resistance exercise programme for people with multiple sclerosis. Disabil Rehabil. 2006;28(18):1127–34.
3) Asano M, Dawes DJ, Arafah A, Moriello C, Mayo NE. What does a structured review of the effectiveness of exercise interventions for persons with multiple sclerosis tell us about the challenges of designing trials? Mult Scler. 2009;15(4):412–21.
4)White LJ, McCoy SC, Castellano V, Gutierrez G, Stevens JE, Walter GA. et al.Resistance training improves strength and functional capacity in persons with multiple sclerosis. Mult Scler. 2004;10(6):668–74.
5)Cakit BD, Nacir B, Genç H, Saraçoğlu M, Karagöz A, Erdem HR. et al.Cycling progressive resistance training for people with multiple sclerosis: a randomized controlled study. Am J Phys Med Rehabil. 2010;89(6):446–57
6)de Sa JCC, Airas L, Bartholome E, Grigoriadis N, Mattle H, Oreja-Guevara C. et al.Symptomatic therapy in multiple sclerosis: a review for a multimodal approach in clinical practice. Ther Adv Neurol Disord. 2011;4(3):139–68.
7)Cattaneo D, Jonsdottir J, Zocchi M, Regola A. Effects of balance exercises on people with multiple sclerosis: a pilot study. Clin Rehabil. 2007;21(9):771–81.
8) White LJ, Dressendorfer RH. Exercise and multiple sclerosis. Sports Med. 2004;34(15):1077–100.
9)Dalgas U, Stenager E, Ingemann-Hansen T. Multiple sclerosis and physical exercise: recommendations for the application of resistance-, endurance- and combined training. Mult Scler. 2008;14(1):35–53
10) Motl RW. Benefits, safety, and prescription of exercise in persons with multiple sclerosis. Expert Rev Neurother. 2014;14(12):1429–36.
11)Heine M, van de Port I, Rietberg MB, van Wegen EE, Kwakkel G. Exercise therapy for fatigue in multiple sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2015;
11(9):CD009956.
12)Petajan JH, Gappmaier E, White AT, Spencer MK, Mino L, Hicks RW. Impact of aerobictraining on fitness and quality of life in multiple sclerosis. Ann Neurol. 1996;39:432–41.
13)Halabchi et al. BMC Neurology (2017) 17:185 DOI 10.1186/s12883-017-0960-9
14) Do Nascimento RJ, da Costa JG, Ferro SBG, et al. Frenkel exercises in rehabilitation Frenkel after AVE hemorrhagic stroke with involvement cerebellar: a case report. Fisioterapia Ser 2011; 6: 37–40.
15)Clinical Rehabilitation 1–9 The Author(s) 2017 Reprints and permissions: sagepub.co.uk/journalsPermissions.nav
DOI: 10.1177/0269215517714592 journals.sagepub.com/home/cre
16)Kaynakca : Karaduman A. & Yılmaz Ö. , Fizyoterapi ve Rehabilitasyon 3 - Nörolojik Rehabilitasyon , MS ve Rehabilitasyonu , 2017 ; 3 ; 63-6
MS , Santral sinir sistemini kronik inflamatuar bir hastalığı olup , oligodendrosit ve akson hasarı ile karakterizedir. Bu hastalığa ait en sık görülen belirtiler , optik sinir etkilenimi,duyu ve piramidal yol bozukluğu, serebellar fonksiyon kayıpları ve mesane bağırsak problemleri olup, hastalığın klinik seyri ve bu semptomların şiddeti hastadan hastaya değişmektedir. [16]
Etyoloji
MS, immunogenetik özellikler ve çevresel etkenlerin birleşimi ile patolojinin oluşturduğu epigenetik bir hastalıktır. Çevresel faktörlerden başlıca , D vitamini eksikliği , ultraviyole ışınlar, sigara içilmesi gibi kötü alışkanlıklar sıralanabilir. [16]
Patoloji
MS’de miyelin kılıfın hasarı söz konusudur bu nedenle sinir iletimi sekteye uğramaktadır.Santral sinir sisteminde, demiyelizasyon ve inflamasyon manyetik rezonans inceleme veya bilgisayarlı tomografide görülen ve “plak” adı verilen genellikle oval şekilli oluşumlar ile karakterizedir. Bu oluşumlar sıklıkla;
• Optik sinirler
• Beyin sapı
• Spinal kord
• Serebellum
Periventriküler ak maddede görülmektedir. [16]
MS Belirtileri
*Kas kuvvet kaybı
*Spastisite
*Ataksi
*Yutma ve Solunum problemleri
*Isı hassasiyeti
*Yorgunluk
*Denge problemleri
*Hareketlerde akıcılığın azalması
*Yürüme problemleri
MS’DE FİZYOTERAPİ VE REHABİLİTASYON
Ölçme ve Değerlendirme : Değerlendirme yapılırken öncelikle hikaye alınması gerekmektedir.
*MS süresi
*Ms tipi , kullanılan ilaçlar
*Son atak zamanı ve son ataktan önce fiziksel kapasite
*Yaşam kalitesini etkileyen faktörler sorgulanmalı.
Değerlendirmede en çok öne çıkan problemlere yönelik değerlendirme ise ;
*Ambulasyon/ yürüyüşün değerlendirilmesi
*Motor fonksiyonu , kas tonusunun değerlendirilmesi
*Postür, denge, gövde kontrolü değerlendirme
*Serebellar problemleri irdeleme
*Yorgunluğu değerlendirme [16]
MS VE EGZERSİZ İLİŞKİSİ
Egzersizin MS hastalarının fizyolojik profilinin çeşitli yönlerini geliştirdiği gösterilmiştir; özellikle hareketsizlikle ilgili bozukluklar egzersizle hafifletebilir. [1]Direnç egzersiz programları (örn. Progresif direnç egzersizi, yürüme mekaniği), dayanıklılık (örn. Bisiklet ergometrisi, kol veya kol-bacak ergometrisi, sucul egzersiz, koşu bandı yürüyüşü) ve kombine eğitim MS hastalarında egzersiz faydası için kanıt sağlamıştır. [2,3]
Dayanıklılık Eğitimi
*Orta derecede dayanıklılık antrenmanı, hem alt hem de üst ekstremitelerin kas gücünde iyileşme ve yürüme hızı, yorgunluk ve yaşam kalitesi gibi bazı fonksiyonel önlemlerle sonuçlanmıştır. [2,3]
*Aynı durum yorgunluk için de geçerlidir, çünkü dayanıklılık eğitimi ile yorgunluğun iyileştirilmesine yönelik bazı kanıtlar vardır. [4]
*Direnç eğitiminin sağlıklı insanlarda kas gücünü arttırdığı bilinmektedir. MS hastalarında kas kuvvetini arttırdığına dair kanıtlar da vardır.Ayrıca, MS hastalarında yürüme hızı, merdiven çıkma, zamanlama ve gitme testi, kendi kendini bildirmiş sakatlık ve kendi kendini bildirmiş yorgunluk gibi yararlı etkiler ve Dinamik Yürüyüş Endeksi ile ölçülen yürüyüş bozukluklarında önemli iyileşmeler tanımlanmıştır. [5]
MS Hastalarında Egzersiz - Bağışıklık Sistemi Üzerindeki Etkileri
*Egzersizin, üst solunum yolu enfeksiyonları gibi yaygın bulaşıcı hastalıklara duyarlılığı farklı yönlerde etkileyebileceği iyi bilinmektedir.
Spastisite
*Yaşam boyu prevalans yaklaşık% 90 spastisite MS'de sıktır ve yaşam kalitesini önemli ölçüde azaltma potansiyeline sahiptir. [6]
*Bobath veya Vojta'ya göre fizyoterapötik teknikler ve propriyoseptif nöromüsküler kolaylaştırıcı (PNF) uygulanan tedaviler arasındadır.Bunları düzenli olarak ve yeterli yoğunlukta yürütmek en önemlisidir.[6]
Koordinasyon ve Dennge İşlev Bozukluğu
*Denge kontrolündeki anormallikler MS hastalarında, günlük yaşam aktivitelerini kısıtlayan ve düşme riskini artıran sık görülen semptomlardır. [7] Bisiklet eğitiminin oturma pozisyonu kararsız hastalar için avantajlıdır. [8]
Pareziler
*Pareziler, yürüme zorluğu ve ince motor disfonksiyonu gibi çeşitli fiziksel engellere yol açar. MS hastalarında yürüyüş hızı ve kas gücü arasında bir ilişki olduğu gösterilmiştir. [9] Pareziler için ilaç tedavisi olmadığından fizyoterapi teknikleri tek tedavi seçeneğidir. Su ortamı yerçekimi etkisinin azalması nedeniyle, alt ekstremitelerde şiddetli parezi olan hastaların ayakta ve hareketli egzersizler yapmalarına izin verir. [8]
Yorgunluk
*MS hastalarında yorgunluk büyük ölçüde görülür ve depresyon, ağrı, anksiyete ve bilişsel işlev bozukluğu gibi MS'in nörolojik ve diğer semptomlarının alevlenmesine yol açar [8, 10].
*Egzersiz nöroproteksiyon ve nöroplastisite, uzun süreli etkisizliğin azaltılması ve hipotalamus-hipofiz-adrenal (HPA) ekseninin deregülasyonu ve daha sonra hastalarda yorgunluğun azaltılması gibi bazı değişikliklere neden olabilir [11].
*Kanıtlar, egzersizin sağlıklı insanlarda enerji ve yorgunluk seviyelerini yönetebildiğini göstermiştir.
*Petajan ve diğ. düzenli aerobik egzersizin MS hastalarındaki yorgunluğu azalttığını ve hem ruh halini hem de YK'yi (yaşam kalitesini) iyileştirdiğini göstermiştir [12].
Yaşam Kalitesi
*MS hastalarında HRQOL (Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi) azalmıştır. Düşük YK, hastalarda semptomların bozulması, yürüme ve biliş ile ilişkili olabilir [1].Egzersiz eğitimi MS'li kişilerin YK'sında belirgin ve olumlu etkilere neden olabilir [3].
Egzersiz Öncesi Değerlendirme
*Kişiselleştirilmiş bir egzersiz programı tasarlamadan önce kapsamlı bir egzersiz öncesi tarama düşünülmelidir.Bu taramada kapsamlı fizik muayene,tıbbi öykü,kardiyopulmoner fonksiyon incelemesi,risk faktörlerini içermelidir.
Egzersiz Merdiveni Modeli
*Bu model, geniş alanda ilerleyen MS tanılarına yönelik egzersiz reçetesi olarak önerilmiştir. Egzersiz merdiveninin temeli, pasif eklem hareket açıklığı egzersizlerine dayanmaktadır.
*Egzersizler, kişinin ihtiyaç ve kapasitelerine göre şekillendirilmelidir. Bütünleşik , eş zamanlı olarak dayanıklılık, direnç , esneklik ve denge bileşimleri için su egzersizleri iyi bir örnektir.
Aerobik Egzersizler
*Genel olarak az-orta yoğunluklu aerobik egzersizler, orta seviye MS hastalarının yaşam kalitesinin ölçümünde koruyucu ilerleme sağlar.
*Aerobik egzersizler, bu hastalar için oldukça güvenilir ve tolere edilebilir düzeydedir. MS hasları kardiyovasküler iyileşmeyi 4 hafta gibi kısa sürede kazanırlar.
*Hastanın engellilik derecesine bağlı olarak egzersizin süresi 10-40 dk arası önerilir. 2-6 ay süresinde egzersizin süresi ve sıklıkları arttırılmalıdır.[13]
Direnç Egzersizleri
*Direnç egzersizi için kullanılan antrenman ekipmanlarından, ağırlık makinelerinin kullanımı ( kapalı kinetik zincir için ) , dumbel gibi ağırlıklar ise ( açık kinetik zincir için) örnektir.
*Ağırlık makineleri pratik değilse , elastik band veya vücudun kendi ağırlığı ile evde direnç egzersizleri yapılabilir.
*Direnç egzersizlerini iyi tolere edebilen kişilerde, egzersiz sıklığı haftada 2-3kez,antrenman sıklığı 8-15 max tekrarla verilebilir. 15 tekrar güvenli bir şekilde yapıldığında direnci %2-%5 oranında arttırabiliriz.
*Hasta 1 ila 3 set arasında egzersize başlamalı, birkaç hafta sonra , her egzersizinde 3-4 set arasında arttırabilir. Setler ve egzersizler arasında dinlenme süresi 2-3 dk ile sınırlı tutulur.
Esneklik ve Germe Egzersizleri
*MS hastasında spastisite ve uzun süreli immobilize sonucu hareket kısıtlılığı mevcuttur. Germe egzersizleri , kasları germek , spastisitenin etkilerini azaltma, eklem mobilitesini arttırma , postür ve dengede iyileşmeler için önerilir. Bu egzersizler günde en azından 10-15 dakika uygulanmalıdır. Germeler , egzersiz tekrarlarından sonra yapılabilir.
*Alt ve üst ekstremite bu egzersizlere dahil edilmelidir. Boyun ekstansörleri , kalça fleksörleri ve adductorler , hamstring , plantar fleksör kasları özellikle vurgulanmıştır. Spastik kaslar bu egzersizin hedefi olmalıdır.
*Germeler yavaş, nazik ve uzun süreli olmalıdır. Germe hareketi limitleri dahilinde – hastanın rahat pozisyonunda- ve 20-60 arasında tutulmak üzere yapılır. Balistik germe veya germe ile zıplama önerilmez.
Denge ve Koordinasyon Egzersizleri
*Egzersizlere , denge ve koordinasyonu geliştirmesine yönelik faaliyetlerin dahil edilmesine özellikle dikkat edilmelidir. Zeminde hareketin yapılması mümkün olmadığında havuzlar kişide denge kaybına bağlı düşmeleri en aza indirir , suyun desteği ile zorlu hareketlerin gerçekleştirilmesine izin verir. Su egzersizlerinin avantajları, postürün düzgünleştirilmesi, denge , esneklik , kas tonusunu arttırmak olarak sıralanabilir.
*Yapılan bir çalışmada, Frankel egzersizi ile Cawthorne-Cooksey egzersizi karşılaştırıldığında, bir Cawthorne-Cooksey egzersizi programının, multipl sklerozdan etkilenen kişilerde klinik durumlarını kötüleştirmeden dengeyi iyileştirmede daha etkili olduğunu göstermiştir. *Sonuç olarak Cawthorne-Cooksey egzersizinin, öğrenme kolaylığı, düşük maliyet ve istila edilmemesi gibi çeşitli yararları nedeniyle multipl sklerozlu hastalarda ilaçla birlikte kullanılabileceğini önerilmektedir.
*Cawthorne-Cooksey egzersizi, multipl sklerozlu hastalarda Frenkel egzersiz grubuna göre daha iyi bir denge gelişimi sağlar.[14,15]
Solunum Kaslarına Yönelik Egzersizler
*Maksimal inspiratuar ve ekspiratuar basıncın, nefes egzersizleri ile kontrolü, solunum kapasitesinin yükseltilmesini MS hastalarında inceledi. Solunum egzersizlerine yönelik çalışmalar, solunum kaslarını güçlendirmede etkili olabileceği bulundu.
EGZERSİZLERDE DÜŞME RİSKİ
Yüksek riskli hastalar için denge ve koordinasyon problemleri nedeniyle özel dikkat gereklidir. Bu sorunlar özellikle MS hastalarındaki egzersiz seanslarını planlarken ve denetlerken göz önünde bulundurulmalıdır. [13,16].
SONUÇ OLARAK
MS hastaları için rehabilitasyon yöntemlerinde egzersiz güvenli ve etkili olarak düşünülmelidir. Mevcut kanıtlar, denetimli ve kişiye özel bir egzersiz programının MS hastalarında fiziksel uygunluğu, fonksiyonel kapasiteyi, yaşam kalitesini ve değiştirilebilir bozuklukları iyileştirilebileceğini göstermiştir. MS populasyonunda egzersiz reçetesi için izlenebilecek genel kurallar vardır. Bu kurallar hastanın ihtiyaçlarına, yeteneklerine ve tercihlerine göre uyarlanmalıdır.
KAYNAKÇA
1) Gallien P, Nicolas B, Robineau S, Pétrilli S, Houedakor J, Durufle A. Physical training and multiple sclerosis. Ann Readapt Med Phys. 2007;50(6):373–6. 369-372.
2) Dodd KJ, Taylor NF, Denisenko S, Prasad D. A qualitative analysis of a progressive resistance exercise programme for people with multiple sclerosis. Disabil Rehabil. 2006;28(18):1127–34.
3) Asano M, Dawes DJ, Arafah A, Moriello C, Mayo NE. What does a structured review of the effectiveness of exercise interventions for persons with multiple sclerosis tell us about the challenges of designing trials? Mult Scler. 2009;15(4):412–21.
4)White LJ, McCoy SC, Castellano V, Gutierrez G, Stevens JE, Walter GA. et al.Resistance training improves strength and functional capacity in persons with multiple sclerosis. Mult Scler. 2004;10(6):668–74.
5)Cakit BD, Nacir B, Genç H, Saraçoğlu M, Karagöz A, Erdem HR. et al.Cycling progressive resistance training for people with multiple sclerosis: a randomized controlled study. Am J Phys Med Rehabil. 2010;89(6):446–57
6)de Sa JCC, Airas L, Bartholome E, Grigoriadis N, Mattle H, Oreja-Guevara C. et al.Symptomatic therapy in multiple sclerosis: a review for a multimodal approach in clinical practice. Ther Adv Neurol Disord. 2011;4(3):139–68.
7)Cattaneo D, Jonsdottir J, Zocchi M, Regola A. Effects of balance exercises on people with multiple sclerosis: a pilot study. Clin Rehabil. 2007;21(9):771–81.
8) White LJ, Dressendorfer RH. Exercise and multiple sclerosis. Sports Med. 2004;34(15):1077–100.
9)Dalgas U, Stenager E, Ingemann-Hansen T. Multiple sclerosis and physical exercise: recommendations for the application of resistance-, endurance- and combined training. Mult Scler. 2008;14(1):35–53
10) Motl RW. Benefits, safety, and prescription of exercise in persons with multiple sclerosis. Expert Rev Neurother. 2014;14(12):1429–36.
11)Heine M, van de Port I, Rietberg MB, van Wegen EE, Kwakkel G. Exercise therapy for fatigue in multiple sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2015;
11(9):CD009956.
12)Petajan JH, Gappmaier E, White AT, Spencer MK, Mino L, Hicks RW. Impact of aerobictraining on fitness and quality of life in multiple sclerosis. Ann Neurol. 1996;39:432–41.
13)Halabchi et al. BMC Neurology (2017) 17:185 DOI 10.1186/s12883-017-0960-9
14) Do Nascimento RJ, da Costa JG, Ferro SBG, et al. Frenkel exercises in rehabilitation Frenkel after AVE hemorrhagic stroke with involvement cerebellar: a case report. Fisioterapia Ser 2011; 6: 37–40.
15)Clinical Rehabilitation 1–9 The Author(s) 2017 Reprints and permissions: sagepub.co.uk/journalsPermissions.nav
DOI: 10.1177/0269215517714592 journals.sagepub.com/home/cre
16)Kaynakca : Karaduman A. & Yılmaz Ö. , Fizyoterapi ve Rehabilitasyon 3 - Nörolojik Rehabilitasyon , MS ve Rehabilitasyonu , 2017 ; 3 ; 63-6