Akciğer hacimleri, solunum hacimleri olarak da bilinir. Solunum döngüsü sırasında belirli bir zamanda akciğerlerdeki gaz hacmini ifade eder. Akciğer kapasiteleri, farklı akciğer hacimlerinin toplamından elde edilir. Yetişkin bir erkeğin ortalama toplam akciğer kapasitesi yaklaşık 6 litredir. Akciğer hacimleri ölçümü, solunum fonksiyon testinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu hacimler, solunum derinliği, etnik köken, cinsiyet, yaş, vücut kompozisyonu ve bazı solunum yolu hastalıklarına bağlı olarak değişme eğilimindedir.

Akciğer volümleri statik ve dinamik akciğer volümleri olarak tanımlanmaktadır. Statik akciğer volümleri manevraların zamanla ilişkilendirilmeden tamamlanması esasına dayanır, dinamik akciğer volümleri ise zorlu inspirasyon ve ekspirasyon manevraları sırasında alınan ölçümlerden elde edilir.

Akciğerler ve intratorasik hava yollarında bulunan hava volümü akciğer parankimi ve onu çevreleyen organ ve dokuların elastik özellikleri, yüzey gerilimi, solunum kaslarının oluşturduğu güç, akciğer refleksleri ve hava yollarına ait özellikler tarafından belirlenmektedir. Tidal solunum sırasında akciğerler ve göğüs duvarı arasındaki etkileşim akciğer volümlerini belirleyen en önemli faktördür. Zamanla ilişkilendirilmeden manevraların tamamlanması esasına dayanır.

Statik Akciğer Hacimleri;

1. Soluk hacmi
   
2. İnspirasyon yedek hacmi
   
3. Ekspirasyon yedek hacmi
   
4. Rezidüel (artık) hacim
   

Soluk Hacmi - Tidal Volüm (TV)

Normal solunum sırasında inspirasyon ile alınan veya ekspirasyon ile verilen hava hacmidir. Bu, solunum merkezlerinin, solunum kaslarının ve akciğer ile göğüs duvarının mekaniğinin işlevlerini gösterir.
Normal yetişkin değeri vital kapasitenin (VC) %10'u, yaklaşık 300-500ml (6-8 ml / kg) civarındadır; ancak egzersizde % 50'ye kadar artabilir.

İnspirasyon Rezerv-Yedek Hacmi (IRV)

Normal bir inspirasyondan sonra maksimal inspirasyonla akciğerlere giren hava hacmidir. IRV genellikle yedekte tutulur, ancak derin nefes alma sırasında kullanılır. Normal yetişkin değeri 1900-3300ml'dir. 

Ekspirasyon Rezerv-Yedek Hacmi (ERV)

Normal tidal hacmin ekspirasyonundan sonra zorla verilebilen hava hacmidir. Normal yetişkin değeri 700-1200ml'dir. ERV obezite veya üst batın cerrahisi ile azalır.

Rezidüel (Artık) Volüm (RV)

Yapılması mümkün en kuvvetli ekspirasyondan sonra akciğerlerde kalan hava hacmidir. Normal yetişkin değerinin ortalaması 1200ml civarındadır. Dolaylı olarak ölçülür ve spirometri ile ölçülemez. (RV=FRC-ERV)


Havanın akciğerlerden çıkış hızına bağlı olan akciğer hacimleri, dinamik akciğer hacimleri olarak adlandırılır. 

Dinamik Akciğer Hacimleri;

1. Zorlu ekspirasyon hacmi
   
2. Maksimum istemli ventilasyon
   

Zorlu Ekspirasyon Hacmi (FEV1)

Zamana karşı akciğerlerden çıkartılan hava miktarını tanımlamak için kullanılır. Ekspirasyonun 1. saniyesinde çıkarılan hava miktarı ölçülür.(FEV1) Normal hacimlerin %80'i ilk saniyede atılır. Obstrüktif hastalıklarda belirgin azalır.

Maksimum İstemli Ventilasyon

Maksimum istemli ventilasyon; kişinin bir dakikada alabileceği maksimum hava miktarıdır. Kişi 15 sn süresince hızlı ve derin soluk alıp verir. Bu süre içerisinde alabildiği hava miktarı 4 ile çarpılarak maksimum hava miktarı saptanır.


Akciğer kapasiteleri, farklı akciğer hacimlerinin toplamından elde edilir. Yetişkin bir erkeğin ortalama toplam akciğer kapasitesi yaklaşık 6 litredir.

Akciğer Kapasiteleri;

1. Vital kapasite
   
2. İnspirasyon kapasitesi
   
3. Fonksiyonel rezidüel kapasite
   
4. Toplam akciğer kapasitesi
   

Vital Kapasite (VC)

Maksimum inspirasyondan sonra dışarı verilen maksimum hava miktarının toplamıdır. Değer yaklaşık 4800mL'dir ve yaşa ve vücut ölçüsüne göre değişir. Tidal hacim, inspiratuar rezerv hacmi ve ekspiratuar rezerv hacminin toplanmasıyla hesaplanır. VC = TV + IRV + ERV.

İnspirasyon Kapasitesi (IC)

Normal istirahat ekspirasyon düzeyinden sonra maksimal bir inspirasyonla alınan hava hacmidir. İnspiratuar rezerv hacmi ve tidal hacmin toplamından hesaplanır. (IC = IRV + TV) Vital kapasitenin yaklaşık %75'idir.

Fonksiyonel Rezidüel Kapasite (FRC)

Normal bir ekspirasyon sonunda akciğerlerde kalan hava miktarıdır. Rezidüel ve ekspiratuar rezerv hacimleri toplanarak hesaplanır. Normal değer yaklaşık 1800 - 2200 mL'dir. (FRC = RV + ERV.)

Toplam Akciğer Kapasitesi (TLC)

Maksimal inspirasyon sonrasında akciğerlerin tüm bölümlerinde bulunan toplam hava miktarıdır. Vital kapasite ve rezidüel hacim toplamıdır. (TLC=VC+RV) Yaklaşık 6 litredir.




Obstrüktif Hastalıklarda;

• Toplam Akciğer Kapasitesi (TLC) : Değişmez ya da Artar
  
• Vital Kapasite (VC) : Azalır 
  
• Fonksiyonel Rezidüel Kapasite (FRC) : Artar
  
• Rezidüel Volüm (RV) : Artar 
  
• Zorlu Vital Kapasite (FVC) : Azalır
  
• Zorlu Ekspirasyon Hacmi (FEV1) : Azalır
  
• FEV1/FVC : Azalır
  

Restriktif Hastalıklarda;

• Toplam Akciğer Kapasitesi (TLC) : Azalır 
  
• Vital Kapasite (VC) : Azalır
  
• Fonksiyonel Rezidüel Kapasite (FRC) : Azalır
  
• Rezidüel Volüm (RV) : Azalır 
  
• Zorlu Vital Kapasite (FVC) : Azalır
  
• Zorlu Ekspirasyon Hacmi (FEV1) : Azalır
  
• FEV1/FVC : Değişmez ya da Artar
  

Kaynakça

1. Saryal, Sevgi. "AKCİĞER VOLÜMLERİ." Bulletin of Thoracic Surgery/Toraks Cerrahisi Bülteni 10.1 (2017).
2. Guyton C, Hall, E. Test book of medical physiology. Elsevier Inc. Philadelphia, Pennsylvania. 2006; p.475-477.
3. Ranu H, Wilde M, Madden B. Pulmonary function tests. Ulster Med J. 2011;80(2):84-90.
4. Lutfi MF. The physiological basis and clinical significance of lung volume measurements. Multidiscip Respir Med. 2017;12:3. Published 2017 Feb 9. doi:10.1186/s40248-017-0084-5